Σε αυτή την έκθεση, οι Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου, Νικόλαος Ροδουσάκης, Giuliano Yajima και Gennaro Zezza διερευνούν τους καθοριστικούς παράγοντες των πρόσφατων επιδόσεων της ελληνικής οικονομίας. Παρά τη γεωπολιτική αστάθεια από τους συνεχιζόμενους πολέμους Ουκρανίας-Ρωσίας και Ισραήλ-Γάζας και τους υψηλότερους από τους αναμενόμενους ρυθμούς πληθωρισμού, η χώρα κατάφερε να σημειώσει τους υψηλότερους ρυθμούς ανάπτυξης μεταξύ των κρατών-μελών της ευρωζώνης το 2021 και το 2022. Ωστόσο, οι προβλέψεις των συγγραφέων, με βάση τις επίσημες στατιστικές του τρίτου τριμήνου του 2023, δείχνουν ότι θα υπάρξει επιβράδυνση της αύξησης του ΑΕΠ τα επόμενα δύο χρόνια. Αυτό θα οφείλεται κυρίως στην υποτονική καταναλωτική ζήτηση λόγω της πτωτικής τάσης των πραγματικών μισθών και του επίμονου υψηλότερου εισαγόμενου πληθωρισμού, σε συνδυασμό με την αδυναμία της κυβέρνησης να χρησιμοποιήσει κεφάλαια της NGEU και τη σημαντική απώλεια παραγωγής λόγω των κλιματικών ζημιών από πλημμύρες και πυρκαγιές. Αυτή η δυναμική πιθανότατα θα συνεχίσει τη διαρροή εγκεφάλων των ειδικευμένων εργαζομένων, οι οποίοι επιλέγουν να μετακομίσουν στο εξωτερικό για καλύτερες ευκαιρίες απασχόλησης. Αμφισβητείται επίσης η υπερβολική εξάρτηση της ελληνικής οικονομίας από τον τουρισμό, δεδομένης της εξάρτησής του από εισαγώμενα προϊόντα.

Following the recent (June 25, 2023) elections in Greece, Institute President Dimitri B. Papadimitriou and Research Scholar Nikolaos Rodousakis outline the economic and policy challenges facing the Greek government.

«Κίνητρο ή αντι-κίνητρο»

Με τη δημοσίευση το 1971 της Θεωρίας της δικαιοσύνης του Rawls μας προσφέρεται μια πλήρως επεξεργασμένη πρόταση για τη δίκαιη κοινωνία και τους βασικούς θεσμούς της. Η κοινωνία αυτή είναι μια δημοκρατική κοινωνία που διέπεται από τη δικαιοσύνη ως ακριβοδικία, δηλαδή μια κοινωνία όπου όλοι οι πολίτες θα απολαμβάνουν συμβατά μεταξύ τους δικαιώματα και ελευθερίες, θα επικρατεί ισότητα ευκαιριών και οι οικονομικές και κοινωνικές ανισότητες θα «αποβαίνουν προς το μέγιστο όφελος των λιγότερο ευνοημένων». Κατά πόσο αυτό ανταποκρίνεται στις πολιτικές που εφαρμόζονται σήμερα; Είναι όλη αυτή η επιδοματική πολιτική που εφαρμόζεται αποτελεσματική ή όχι; Η σχέση δαπανών και οικονομίας μήπως καρποφορεί ένα αντικίνητρο για την ανάπτυξη; Η διερεύνηση αυτή, ωστόσο, δεν έχει στόχευση απολογητική ούτε επιδιώκει να υπερασπιστεί θέσεις που δεν διατυπώνονται ή, πολύ περισσότερο, που ρητά αποκρούονται από το οικονομικό μοντέλο της χώρας μας, αλλά αντίθετα, ευελπιστεί να ανιχνεύσει υπόρρητα δικαιολογητικά επιχειρήματα που συμπληρώνουν την ομολογουμένως σχηματική περιγραφή της λειτουργικότητας και της χρησιμότητας των κοινωνικών δαπανών σε σχέση με την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη.

Η παρούσα προσθήκη στην έκθεση του Ιουνίου 2014 με τον τίτλο «Ανταποκρινόμενοι στην πρόκληση της ανεργίας: Η πρόταση της εγγυημένης απασχόλησης για την Ελλάδα» ανανεώνει τα δεδομένα της αγοράς εργασίας έως και το Γ’ τρίμηνο του 2014 και προσδιορίζει τις αναδυόμενες τάσεις απασχόλησης και ανεργίας. Ο πρωταρχικός στόχος της έκθεσης, τα αποτελέσματα μίας μελέτης που εκπονήθηκε το 2013 από το Levy Institute, σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος, είναι να ενημερώσει τους χαράκτες πολιτικής και το ευρύ κοινό με στοιχεία βασισμένα σε έρευνες για τις μακροοικονομικές επιπτώσεις ενός προγράμματος μεγάλης κλίμακας με σκοπό τη δημιουργία άμεσων θέσεων απασχόλησης στην Ελλάδα και να συμβάλει στην κριτική επανεξέταση της μακροοικονομικής πολιτικής με γνώμονα τη λιτότητα που συστάθηκε το 2010 ως προϋπόθεση των δανείων που χορηγήθηκαν στην Ελλάδα από τους εταίρους της στην ευρωζώνη – τη λεγόμενη «τρόικα» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Στην τελευταία στρατηγική ανάλυση, η ομάδα του μακροοικονομετρικού υποδείγματος του Ινστιτούτου εξετάζει την πρόσφατη, αναιμική ανάκαμψη της αμερικανικής οικονομίας. Οι συγγραφείς εντοπίζουν τρία διαρθρωτικά εμπόδια—την αδύναμη απόδοση των καθαρών εξαγωγών, την επικράτηση του δημοσιονομικού συντηρητισμού και τα υψηλά επίπεδα εισοδηματικής ανισότητας, τα οποία, σε συνδυασμό με τη συνεχιζόμενη απομόχλευση του τομέα των νοικοκυριών, εξηγούν τον αργό ρυθμό της ανάκαμψης. Το μακροοικονομετρικό βασικό τους σενάριο δείχνει ότι οι τελευταίες προβλέψεις του Γραφείου Προϋπολογισμού του Κογκρέσου για την αύξηση του ΑΕΠ απαιτούν αύξηση δανεισμού εκ μέρους του ιδιωτικού τομέα υπεράνω των εισοδημάτων του, δηλαδή την ίδια μη βιώσιμη διαδικασία που προηγήθηκε της ύφεσης του 2001 και της ύφεσης του 2007-8. Για την καλύτερη κατανόηση των κινδύνων που αντιμετωπίζει η οικονομία των ΗΠΑ, οι συγγραφείς εξετάζουν, επίσης, τρία εναλλακτικά σενάρια για την περίοδο 2015–18: μείωση της τάξης του 1% στους ρυθμούς ανάπτυξης του πραγματικού ΑΕΠ στις οικονομίες των εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ, ανατίμηση του δολαρίου της τάξης του 25% και τις συνδυαζόμενες επιπτώσεις και των δύο αλλαγών. Και τα τρία σενάρια δείχνουν ότι η περαιτέρω ανατίμηση του δολαρίου ή/και η επιβράδυνση της ανάπτυξης στις οικονομίες των εμπορικών εταίρων των ΗΠΑ θα οδηγήσει στην αύξηση του εξωτερικού ελλείμματος και στη μείωση του προβλεπόμενου ρυθμού ανάπτυξης, ενώ την ίδια στιγμή θα αυξήσει την ανάγκη για ιδιωτικό (και κρατικό) δανεισμό και ως εκ τούτου την ευθραυστότητα της αμερικανικής οικονομίας.

Τάσεις της εισοδηματικής ανισότητας στις ΗΠΑ

Στη μεταπολεμική περίοδο, κάθε μεταγενέστερη οικονομική επέκταση συνοδεύθηκε από το φαινόμενο ενός όλο και μικρότερου ποσοστού της αύξησης του εισοδήματος να καταλήγει στο 90% των χαμηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων.Ακόμη χειρότερα, κατά τη διάρκεια της τελευταίας επέκτασης, ενώ η οικονομία αναπτύχθηκε και το μέσο πραγματικό εισόδημα ανέκαμψε από τα επίπεδα του 2008, το σύνολο της αύξησης του εισοδήματος κατευθύνθηκε προς το πλουσιότερο 10% των νοικοκυριών ενώ το εισόδημα του φτωχότερου 90% μειώθηκε. Οι περισσότεροι Αμερικανοί δεν αισθάνονται ότι είναι μέρος της επέκτασης. Όντως, έχουμε φτάσει σε μια κατάσταση όπου αυτό που είναι καλό για έναν δεν είναι καλό για όλους μας.

Το παρόν κείμενο πολιτικής παρέχει μια ευρύτερη επισκόπηση της ολοένα και πιο άνισης κατανομής στην αύξηση του εισοδήματος σε περιόδους ανάπτυξης, εξετάζει ορισμένες από τις αλλαγές που συνέβησαν τη διετία 2012–13 και φέρνει στην επιφάνεια μια ανησυχητική τάση του οικονομικού κύκλου. Προτείνει, επίσης, ότι η αντιστροφή της δραστικής επιδείνωσης της εισοδηματικής ανισότητας επιβάλλει πολιτικές πέραν από αυτές που αφορούν το φορολογικό σύστημα.

Ο ρόλος της δημοσιονομικής πολιτικής στον περιορισμό της χρηματοοικονομικής ευθραυστότητας

Με την εφαρμογή της πολιτικής του ανοίγματος της οικονομίας, πριν από περίπου 35 χρόνια, η Κίνα απολαμβάνει υψηλά επίπεδα οικονομικής ανάπτυξης και άνοδο του βιοτικού επιπέδου για μεγάλο μέρος του πληθυσμού της. Ωστόσο, κάποιοι αναλυτές υποστηρίζουν ότι η Κίνα ενδέχεται να μην εξελιχθεί σε χώρα υψηλού εισοδήματος, υποτιμώντας με αυτόν τον τρόπο την ικανότητα της κινεζικής οικονομίας να συνεχίσει να αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς. Τα ποσοστά ανάπτυξης στην Κίνα μάλλον θα μειωθούν στο μέλλον, αλλά η χώρα μπορεί να συνεχίσει την πορεία της στην ένταξη των οικονομιών με υψηλό εισόδημα εφόσον καταφέρει η κυβέρνηση να αναγνωρίζει και να χρησιμοποιήσει τα εργαλεία οικονομικής πολιτικής που είναι στη διάθεσή της.

Το μοντέλο της εξαγωγικής ανάπτυξης είναι μια αναπτυξιακή στρατηγική που στοχεύει σε αυξανόμενη παραγωγική ικανότητα εστιάζοντας στις ξένες αγορές. Κυριάρχησε προς το τέλος της δεκαετίας του ’70 και έγινε μέρος μιας καινούργιας συναίνεσης ανάμεσα στους οικονομολόγους σχετικά με τα οφέλη του διεθνούς «ανοίγματος» της οικονομίας.

Σύμφωνα με τον Thomas I. Palley, το μοντέλο αυτό έχει εξαντλήσει τα περιθώρια του λόγω των μεταβαλλόμενων συνθηκών στις οικονομίες αναδυόμενων αγορών καθώς και στις ανεπτυγμένες οικονομίες. Ο συγγραφέας σκιαγραφεί τα στάδια εξέλιξης του μοντέλου της εξαγωγικής ανάπτυξης που οδήγησαν στην υιοθέτησή του παγκοσμίως, καθώς και τις διάφορες επικρίσεις κατά της ατζέντας που έχουν γίνει αρκετά προφητικές. Ολοκληρώνει με το επιχείρημα ότι θα πρέπει να μειώσουμε την εξάρτηση σε στρατηγικές που στοχεύουν στην προσέλκυση άμεσων ξένων επενδύσεων με εξαγωγικό προσανατολισμό και να θεσπίσουμε ένα νέο παράδειγμα στηριζόμενο στο μοντέλο της ανάπτυξης της εγχώριας ζήτησης. Διαφορετικά, είναι πολύ πιθανό να βιώσει η παγκόσμια οικονομία ασυμμετρική στασιμότητα και αυξανόμενες οικονομικές εντάσεις μεταξύ αναδυόμενων αγορών και βιομηχανικών οικονομιών.

Μια μετα-κεϋνσιανή προσέγγιση

Η συμβατική σοφία σχετικά με τους επιχειρηματικούς κύκλους στη Λατινική Αμερική υποθέτει ότι οι νομισματικοί κλυδωνισμοί προκαλούν αποκλίσεις από τη βέλτιστη πορεία και ότι ο παράγοντας ενεργοποίησης του κύκλου είναι η υπερβολική πίστωση και η ρευστότητα. Περαιτέρω, με βάση αυτήν την άποψη, η προέλευση της οικονομικής συστολής σχετίζεται σε τελική ανάλυση με τις υπερβολές κατά τη διάρκεια της διαστολής. Για το λόγο αυτό, συνάγεται ότι για να αποφευχθούν οι χειρότερες συνθήκες κατά τη διάρκεια της καθοδικής πορείας του κύκλου (“bust”) θα πρέπει να εφαρμοστούν περιοριστικές οικονομικές πολιτικές κατά τη διάρκεια της επέκτασης, συμπεριλαμβανομένων των περιοριστικών δημοσιονομικών και νομισματικών πολιτικών. Στην παρούσα εργασία αναπτύσσουμε μια εναλλακτική προσέγγιση που προτείνει ότι o δημοσιονομικός περιορισμός μπορεί να μην έχει σημαντικό αντίκτυπο στη μείωση των κινδύνων μιας κρίσης, και ότι ο υπερβολικός δημοσιονομικός συντηρητισμός θα μπορούσε στην πραγματικότητα να επιδεινώσει τα προβλήματα. Στην περίπτωση της Κεντρικής Αμερικής, οι προσπάθειες να μειωθούν οι δημοσιονομικές ανισορροπίες, σε συνδυασμό με τα συνεχιζόμενα ελλείμματα του ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών, υπονοούν ότι οι οικονομικές εισροές, με τα εμβάσματα να είναι ιδιαίτερα σημαντικά σε ορισμένες περιπτώσεις, διαμόρφωσαν τις συνθήκες για την επέκταση της άνθησης της ιδιωτικής δαπάνης που αποδείχθηκε μη βιώσιμη όταν η Μεγάλη Κάμψη οδήγησε σε απότομη πτώση την εξωτερική χρηματοδότηση. Στην περίπτωση της Νότιας Αμερικής, η έκρηξη των commodities δημιούργησε συνθήκες για ανάπτυξη χωρίς να επηρεαστεί ο εξωτερικός περιορισμός. Στο πλαίσιο της Νότιας Αμερικής, ο δημοσιονομικός περιορισμός έχει ως αποτέλεσμα να καταγραφούν, σε ορισμένες περιπτώσεις, χαμηλότερα ποσοστά ανάπτυξης. Ωστόσο, η χαμηλότερη εξάρτηση σε εξωτερικούς πόρους έκανε τις χώρες της Νότιας Αμερικής λιγότερο ευάλωτες στα εξωτερικά κύματα κλονισμού της Μεγάλης Κάμψης από τις οικονομίες της Κεντρικής Αμερικής.

Η σκιώδης τραπεζική και η διακυβέρνηση της Ομοσπονδιακή Τράπεζας στην περίοδο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης

Τα πρακτικά του 2008 της Ομοσπονδιακής Επιτροπής Ανοικτής Αγοράς παρέχουν ένα σπάνιο πορτραίτο του τρόπου με τον οποίον οι χαράκτες πολιτικής ανταποκρίθηκαν στην εξέλιξη της μεγαλύτερης χρηματοπιστωτικής κρίσης στον κόσμο μετά τη Μεγάλη Ύφεση του ΄30. Τα πρακτικά αποκαλύπτουν ότι η Ομοσπονδιακή Επιτροπή Ανοικτής Αγοράς δεν είχε ικανοποιητική κατανόηση των τεραστίων διαστάσεων που είχε λάβει το σκιώδες τραπεζικό σύστημα ούτε κατανοούσε τον βαθμό στον οποίο η μοίρα των ρυθμιζόμενων τραπεζών μελών ήταν συνυφασμένη και αλληλένδετη με την λειτουργία του σκιώδους τραπεζικού συστήματος. Ακόμη, δεν είχε καν εκτιμήσει εκ των προτέρων τις συνέπειες μιας σοβαρής κρίσης και, ως εκ τούτου, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα (Fed) έπρεπε να χαράξει μια πολιτική κυριολεκτικά στο «πόδι», προκειμένου να αποτρέψει την πλήρη κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού συστήματος.

Μια σύνθεση της σκέψης των Κέυνς, Σουμπέτερ και Μίνσκυ

Η παρούσα εργασία εξετάζει το ρόλο που διαδραματίζει η χρηματοδότηση στην προώθηση της κεφαλαιακής ανάπτυξης της οικονομίας, με ιδιαίτερη έμφαση στην τρέχουσα κατάσταση στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο. Ορίζουμε τόσο την έννοια της «χρηματοδότησης» όσο και αυτή της «κεφαλαιακής ανάπτυξης» της οικονομίας με αρκετά ευρύ τρόπο. Ξεκινάμε με την παρατήρηση ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα εξελίχθηκε κατά τη διάρκεια της μεταπολεμικής περιόδου από ένα στενά ρυθμιζόμενο σύστημα με έντονη τη σημασία των εμπορικών τραπεζών σε ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα όπου κυριαρχούν οι χρηματοοικονομικές αγορές. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, το χρηματοοικονομικό σύστημα αναπτύχθηκε γρήγορα σε σχέση με τον μη-χρηματοοικονομικό τομέα, από το 10% περίπου της προστιθέμενης αξίας και το 10% του μεριδίου του εταιρικού κέρδους στο 20% της προστιθέμενης αξίας και στο 40% του εταιρικού κέρδους στην περίπτωση των Ηνωμένων Πολιτειών. Αυτό οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στο γεγονός ότι αντί να χρηματοδοτεί την κεφαλαιακή ανάπτυξη οικονομίας, το χρηματοοικονομικό σύστημα χρηματοδοτούσε τον εαυτό του. Την ίδια στιγμή, η κεφαλαιακή ανάπτυξη της οικονομίας συρρικνώθηκε σε έντονο βαθμό. Αν χρησιμοποιήσουμε έναν ευρύ ορισμό, που θα περιλαμβάνει τις τεχνολογικές εξελίξεις, την αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας, τις δημόσιες και ιδιωτικές υποδομές, τις καινοτομίες και την πρόοδο της ανθρώπινης γνώσης, η δυνατότητα του ρυθμού αύξησης έχει μειωθεί.

Η μεγαλύτερη έκρηξη χρηματοοικονομικής καινοτομίας σημειώθηκε κατά το τελευταίο τέταρτο του 20ου αιώνα. Η χρηματοοικονομική αστάθεια διογκώθηκε μέχρι που σχεδόν κατέρρευσε η οικονομία εξαιτίας μιας παγκόσμιας χρηματοοικονομικής κρίσης. Ταυτόχρονα είδαμε ότι ένα μεγάλο μέρος (ή ακόμα και το μεγαλύτερο μέρος) της χρηματοοικονομικής καινοτομίας κατευθύνθηκε έξω από τη σφαίρα της παραγωγής, σε σύνθετα χρηματοπιστωτικά μέσα που σχετίζονταν με τιτλοποιημένα στεγαστικά δάνεια, με συμβόλαια μελλοντικής εκπλήρωσης και με μια σειρά από άλλα χρηματοπιστωτικά παράγωγα. Σε αντίθεση με τον Σουμπέτερ, ο Χάιμαν Μίνσκυ δεν έβλεπε τον τραπεζίτη απλά ως έφορο του καπιταλισμού, αλλά ως βασική πηγή της αστάθειας. Επιπλέον, λόγω της «χρηματιστικοποίησης της πραγματικής οικονομίας», η εικόνα που διαμορφώνεται δεν είναι αυτή μιας οικονομίας που στερείται από επενδύσεις επειδή το χρηματοοικονομικό σύστημα ακολουθεί τον δικό του δρόμο, αλλά αυτή ενός τοπίου όπου η ίδια η πραγματική οικονομία έχει υποχωρήσει από τις διαθέσιμες ευκαιρίες χρηματοδοτικών επενδύσεων και αντ' αυτού είτε οδηγείται στην τάση της αποθησαύρισης μετρητών είτε χρησιμοποιεί εταιρικά κέρδη για κερδοσκοπικές επενδύσεις όπως η αγορά ιδίων μετοχών. Όπως υποστηρίξουμε στη συνέχεια, η χρηματιστικοποίηση έχει τις ρίζες της στη θήρευση. Όπως έγραψε ο συγγραφέας Matt Taibbi, η Γουόλ Στριτ συμπεριφέρεται σαν ένα «γιγαντιαίο, αιμοσταγές καλαμάρι που έχει τυλιχτεί από το πρόσωπο της ανθρωπότητας».

Στην παρούσα εργασία θα διερευνήσουμε τις χρηματοοικονομικές μεταρρυθμίσεις, καθώς και άλλες κυβερνητικές πολιτικές που είναι απαραίτητες για την προώθηση της κεφαλαιακής ανάπτυξης της οικονομίας, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στην αύξηση της χρηματοδότησης για την καινοτομία. Για το λόγο αυτό, θα εξετάσουμε όχι μόνο τις ιδέες του Μίνσκυ γύρω από το χρηματοπιστωτικό σύστημα, αλλά και τις απόψεις του Σουμπέτερ για τη χρηματοδότηση της καινοτομίας.

Από το κακό στο χειρότερο

Σε ένα πρόσφατο κείμενο πολιτικής («A Decade of Flat Wages?») εξετάσαμε την εξέλιξη των μισθών από το 1994 και βρήκαμε ότι ενώ οι μισθοί αυξήθηκαν μεταξύ 1994 και 2002, ο μέσος πραγματικός μισθός από το 2002-03 είτε παρέμεινε στάσιμος είτε μειώθηκε. Η παρούσα μελέτη παρέχει μια πιο λεπτομερή ανάλυση της τάσης των μισθών, επικεντρώνοντας την προσοχή στις περιόδους μετά τις υφέσεις του 2001 και του 2007-09.

Πριν από την περίοδο 2002-03 υπήρξε συνεκτική ανάπτυξη των μισθών για τους μισθωτούς πλήρους απασχόλησης ανάμεσα σε όλες τις δημογραφικές. Ωστόσο, μετά το 2002-03 υπάρχει σαφής απόκλιση στις τάσεις των μισθών ανάμεσα στις διαφορετικές δημογραφικές ομάδες, με την πλειοψηφία των εργαζομένων να βιώνουν πτώση των μισθών. Αυτό δεν αποτελεί μια βραχυπρόθεσμη πτώση των μισθών μεταξύ λίγων μεμονωμένων ή αριθμητικά ασήμαντων ομάδων. Σχεδόν τα δύο τρίτα του συνόλου των μισθωτών πλήρους απασχόλησης διαθέτουν μορφωτικό επίπεδο χαμηλότερο τριτοβάθμιας εκπαίδευσης και είδαν τους μισθούς τους να μειώνονται σε σύγκριση με τους μισθούς του ανώτερου επιπέδου το 2002. Οι εργαζόμενοι ηλικίας έως και 44 ετών, που αντιπροσωπεύουν πάνω από 38 εκατομμύρια μισθωτούς πλήρους απασχόλησης ή το 71,4% του συνόλου των μισθωτών πλήρους απασχόλησης στις Ηνωμένες Πολιτείες το 2013, βίωσαν επίσης μεγάλη πτώση στην αθροιστική αύξηση των μισθών μετά το 2002. Όσον αφορά τις μισθολογικές ομάδες, αυτοί που ανήκουν στο χαμηλότερο 75% της μισθολογικής κατανομής βίωσαν πτώση των πραγματικών μισθών ενώ εκείνοι που βρίσκονται στην κορυφή της μισθολογικής κατανομής είδαν τους μισθούς τους να αυξάνονται, που είναι σαφές στοιχείο της αύξησης των μισθολογικών ανισοτήτων.

Δεδομένης της πτωτικής τάσης των πραγματικών μισθών για την πλειοψηφία των μισθωτών πλήρους απασχόλησης από το 2009, δεν θα πρέπει να αποτελεί καμία έκπληξη το γεγονός ότι η οικονομική ανάκαμψη υπήρξε αδύναμη. Εν απουσία μιας πολιτικής του εργοδότη έσχατης καταφυγής, η ομοσπονδιακή και πολιτειακή πολιτική πρέπει να επικεντρώσει τις προσπάθειές της για την αύξηση των μισθών μέσω μέτρων όπως η προοδευτική φορολογική πολιτική, η αύξηση του κατώτατου μισθού, η εξασφάλιση της εφαρμογής των νόμων περί υπερωριακής αμοιβής και η δημιουργία ευκαιριών για τους πιο ευάλωτους εργαζόμενους.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990, τα χαμηλά ποσοστά ανεργίας, οι αυξήσεις του κατώτατου μισθού και οι βελτιώσεις στην παραγωγικότητα της εργασίας συνέβαλαν στην άνοδο των μισθών, που μεταφράστηκε σε μια αθροιστική αύξηση των πραγματικών μισθών της τάξης του 12,4% από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 μέχρι το 2002. Οι πραγματικοί μισθοί έμειναν στάσιμοι στη συνέχεια, παρά την συνεχιζόμενη αύξηση της παραγωγικότητας της εργασίας. Η περίοδος μεταξύ 2002 και 2013 έχει γίνει γνωστή ως η δεκαετία της στασιμότητας των μισθών. Ωστόσο, την ίδια χρονική περίοδο υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στη σύνθεση της αγοράς εργασίας. Συγκεκριμένα, το εργατικό δυναμικό γερνάει και γίνεται πιο ειδικευμένο. Η αύξηση ηλικίας, εργασιακής εμπειρίας και μορφωτικού επιπέδου θα μπορούσαν κάλλιστα να οδηγήσουν στην αύξηση των πραγματικών μισθών, πράγμα που σημαίνει ότι οι μισθοί των εργαζομένων μιας συγκεκριμένης ηλικιακής διάρθρωσης και ενός συγκεκριμένου μορφωτικού προφίλ μπορεί στην πραγματικότητα να μειώθηκαν κατά τη διάρκεια της δεκαετίας. Κι αυτό ακριβώς αποκαλύπτει το παρόν σημείωμα πολιτικής: μια δεκαετία φαινομενικά στάσιμων μισθών ήταν στην πραγματικότητα μια δεκαετία πτωτικής τάσης των πραγματικών μισθών για τους εργαζόμενους ενός συγκεκριμένου ηλικιακού και μορφωτικού προφίλ.

Η παρούσα προσθήκη στην έκθεση του Ιουνίου 2014 με τον τίτλο «Ανταποκρινόμενοι στην πρόκληση της ανεργίας: Η πρόταση της εγγυημένης απασχόλησης για την Ελλάδα» ανανεώνει τα δεδομένα της αγοράς εργασίας έως και το Γ’ τρίμηνο του 2014 και προσδιορίζει τις αναδυόμενες τάσεις απασχόλησης και ανεργίας. Ο πρωταρχικός στόχος της έκθεσης, τα αποτελέσματα μίας μελέτης που εκπονήθηκε το 2013 από το Levy Institute, σε συνεργασία με το Παρατηρητήριο Οικονομικών και Κοινωνικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της Γενικής Συνομοσπονδίας Εργατών Ελλάδος, είναι να ενημερώσει τους χαράκτες πολιτικής και το ευρύ κοινό με στοιχεία βασισμένα σε έρευνες για τις μακροοικονομικές επιπτώσεις ενός προγράμματος μεγάλης κλίμακας με σκοπό τη δημιουργία άμεσων θέσεων απασχόλησης στην Ελλάδα και να συμβάλει στην κριτική επανεξέταση της μακροοικονομικής πολιτικής με γνώμονα τη λιτότητα που συστάθηκε το 2010 ως προϋπόθεση των δανείων που χορηγήθηκαν στην Ελλάδα από τους εταίρους της στην ευρωζώνη – τη λεγόμενη «τρόικα» της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου.

Διασυνδέσεις και επιπτώσεις

Η μη αμειβόμενη εργασία, η οποία εμπίπτει εντός των γενικών ορίων παραγωγής, αλλά εκτός των λογαριασμών εθνικού εισοδήματος, θεωρείται από τους εμπειρογνώμονες είτε ως «φροντίδα» είτε ως «εργασία». Η μη αμειβόμενη εργασία κατανέμεται σχεδόν πάντα άνισα μεταξύ ανδρών και γυναικών ενώ, αν συμπεριλάβει κανείς τόσο την αμειβόμενη όσο και την μη αμειβόμενη εργασία, οι γυναίκες σηκώνουν και πάλι το μεγαλύτερο βάρος. Αυτή η άνιση κατανομή της εργασίας είναι άδικη και συνεπάγεται παραβίαση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων των γυναικών. Οι λόγοι για τους οποίους αποκλείεται η μη αμειβόμενη εργασία από τους λογαριασμούς εθνικού εισοδήματος δεν φαίνονται να είναι λογικοί ή έγκυροι. Η παρούσα εργασία υποστηρίζει ότι ο αποκλεισμός της μη αμειβόμενης εργασίας από τους λογαριασμούς του εθνικού εισοδήματος αντανακλά την κυριαρχία πατριαρχικών αξιών και αποκαλύπτει την αρσενική προκατάληψη στην μακροοικονομική.

H μέτρηση της σοβαρότητας της φτώχειας σε μια δεδομένη χώρα πρέπει να εξετάζει με έναν αρκετά περιεκτικό τρόπο το κατά πόσο τα άτομα και τα νοικοκυριά ξεπερνούν κάποιο βασικό όριο όσον αφορά την υλική ευημερία. Ωστόσο, αν και αυτό το σημείο πιθανώς να φαίνεται προφανές, στις περισσότερες περιπτώσεις οι επίσημες μετρήσεις της φτώχειας αποτυγχάνουν αυτή τη δοκιμασία, πολύ συχνά λόγω μια πολύ σημαντικής παράλειψης. Σε αυτό το κείμενο πολιτικής, ο ανώτατος μελετητής Ajit Zacharias και οι ερευνητές Thomas Masterson και Emel Memiş παρουσιάζουν μια εναλλακτική μέτρηση της φτώχειας για την Τουρκία, καθώς και τα διδάγματα πολιτικής που ακολουθούν. Η έρευνά τους αποκαλύπτει ότι ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας, καθώς και το βάθος και η σοβαρότητα της στέρησής τους έχει υποτιμηθεί σημαντικά. Η έκθεση αυτή αποτελεί μέρος ενός μόνιμου πρότζεκτ του Levy Institute για τη φτώχεια χρόνου, το οποίο έχει παράγει ερευνητικά αποτελέσματα για χώρες της Λατινικής Αμερικής, την Κορέα, και τώρα τη Τουρκία, με στόχο την επέκταση αυτής της προσέγγισης και σε άλλες χώρες.

Τα επίσημα ποσοστά φτώχειας στην Κορέα και σε άλλες χώρες αγνοούν το γεγονός ότι η άμισθη παραγωγή των νοικοκυριών συμβάλλει στην εκπλήρωση των υλικών αναγκών και των επιθυμιών που είναι απαραίτητες για την επίτευξη ενός ελάχιστου επιπέδου διαβίωσης. Με το να θεωρούνται δεδομένες οι δουλειές του νοικοκυριού, οι επίσημες εκτιμήσεις παρέχουν ανακριβή μέτρηση του εύρους και του βάθους της φτώχειας και μπορεί να οδηγήσουν τους χαράκτες πολιτικής σε εσφαλμένα συμπεράσματα.