Δημοσιεύσεις στα Ελληνικά

Συνέντευξη με τον Δημήτρη Β. Παπαδημητρίου

Capital.gr, May 18, 2012. © All Rights Reserved.

Για την αποτυχημένη «συνταγή» λιτότητας που επέλεξε η ΕΕ και τη δυνατότητα της Ελλάδας να βγει από το πολιτικό και οικονομικό αδιέξοδο μιλά στο DailyFX ο Δημήτρης Β. Παπαδημητρίου, πρόεδρος του Levy Economics Institute.

Συνέντευξη στην Ελένη Αρτοπούλου (DailyFX.gr/FXCM)

- Το πολιτικό αδιέξοδο στην Ελλάδα, συνέπεια του αποτελέσματος των πρόσφατων βουλευτικών εκλογών, οδήγησε στην επανεξέταση της πολιτικής λιτότητας που εφαρμόζεται στις «υπερχρεωμένες» χώρες της Ευρωζώνης. Πολλοί είναι οι αξιωματούχοι που επισήμως πραγματοποίησαν στροφή προς μια οικονομική πολιτική βασισμένη στην ανάπτυξη. Δεδομένης της κατάστασης στην Ελλάδα, πόσο εφικτό είναι να ακολουθήσει το δρόμο της ανάπτυξης και γιατί η ΕΕ δεν επέλεξε αυτή την πολιτική εξαρχής αντί της δημοσιονομικής προσαρμογής και των σκληρών μέτρων λιτότητας;

Η οικονομική ανάπτυξη εξαρτάται από την δημόσια πολιτική που στόχο έχει την σωστή εκμετάλλευση των συντελεστών παραγωγής που είναι άμεσα διαθέσιμοι, δηλαδή της εργασίας και του κεφαλαίου. Αυτή τη στιγμή, στην Ελλάδα υπάρχει μεγάλη επάρκεια όσον αφορά τον συντελεστή εργασία, αλλά έλλειψη κεφαλαίου τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα. Θα χρειαστεί αρκετός καιρός πριν η οικονομία γίνει πιο ελκυστική σε ιδιωτικές επενδύσεις, πριν οι αγορές προσφέρουν επαρκή ρευστότητα και πριν ο ιδιωτικός τομέας ανακτήσει την εμπιστοσύνη του απέναντι στην πορεία οικονομικής σταθεροποίησης της χώρας. Ωστόσο, ο δρόμος για την υλοποίηση των παραπάνω είναι μακρύς, και επομένως, η ευθύνη βαραίνει τον δημόσιο τομέα, που είναι αυτός που πρέπει να προχωρήσει σε επενδύσεις σε νευραλγικούς τομείς της ελληνικής οικονομίας. Όμως ο δημόσιος τομέας βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας, και στην πραγματικότητα η Τρόικα τον εμποδίζει να επενδύσει στην ανάπτυξη. Όταν η ΕΕ, η ΕΚΤ, και το ΔΝΤ μιλούν για μια οικονομική πολιτική προσανατολισμένη στην ανάπτυξη ως απάντηση στα πρόσφατα αποτελέσματα των βουλευτικών εκλογών που είχαν έντονο αντι-μνημονιακό χαρακτήρα, εμμένουν και στην ταυτόχρονη εφαρμογή της υπάρχουσας πολιτικής λιτότητας. Αυτή η «συνταγή» λιτότητας-ανάπτυξης αντιπροσωπεύει τη νέα αυστριακή οικονομική και δημοσιονομική πολιτική λιτότητας—ένας νέος ορίζοντας στην οικονομική ανοησία. Οι ηγέτες των κρατών της βόρειας Ευρωζώνης έχουν την εντύπωση ότι όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης μπορούν να λειτουργήσουν ανταγωνιστικά στα πρότυπα της γερμανικής οικονομίας που στηρίζεται στις εξαγωγές της. Όμως, τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα της Γερμανίας που συνεισφέρουν στη βελτίωση των στοιχείων εμπορικού ισοζυγίου της Ευρωζώνης εξαρτώνται από την επιδείνωση των εμπορικών ισοζυγίων άλλων χωρών.

Τα προγράμματα δημοσιονομικής προσαρμογής επιβλήθηκαν αρχικά για να συνετίσουν τους «απείθαρχους» πολίτες της Ευρωζώνης και δεύτερον και πιο σημαντικό για να καθησυχάσουν τις χρηματοοικονομικές αγορές. Και οι δύο στόχοι απέτυχαν παταγωδώς. Το φάρμακο της λιτότητας επιδείνωσε την κλινική κατάσταση του ασθενή και οι αγορές, όπως έχει αποδειχτεί πολλές φορές, πορεύτηκαν στο δρόμο της δικής τους λογικής.

- H Ελλάδα αντιμετωπίζει για ακόμα μια φορά την προοπτική εξόδου από την Ευρωζώνη. Πόσο πιθανό είναι αυτό το τρομακτικό σενάριο και κατ’ επέκταση πόσο διαχειρίσιμο; Θα ήταν τόσο καταστροφικό για τη χώρα—φόβος που κυριαρχεί ευρέως;

Δεν θεωρώ ότι έχουν εκτιμηθεί όλες οι επιλογές που έχει η Ελλάδα. Η χώρα μπορεί να παραμείνει στην Ευρωζώνη με ένα αναθεωρημένο σχέδιο διάσωσης. Ο κάθε λογικός άνθρωπος θα μπορούσε να πειστεί γι αυτό αν είχε στα χέρια του σοβαρές εναλλακτικές προτάσεις. Όλοι στην ΕΕ αναγνωρίζουν τη σκληρότητα των δημοσιονομικών μέτρων και την άνιση κατανομή και επιβάρυνσή τους στον ελληνικό λαό. Πολλές είναι οι προτάσεις που έχουν, κατά καιρούς, κατατεθεί από σοβαρούς οικονομολόγους, χωρίς, όμως, να έχουν γίνει αντικείμενο διαπραγμάτευσης. Επομένως, μπορούμε να ελπίζουμε ότι υπάρχει χρόνος να αποφευχθεί το χειρότερο σενάριο.

Μόνο όταν εξαντληθούν όλες οι επιλογές, η πιθανότητα εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ θα αποτελέσει τη μοναδική λύση. Αυτό το σενάριο μπορεί να είναι τρομακτικό αλλά θα πρέπει να γίνει διαχειρίσιμο, χωρίς να παραβλέπονται τα ανυποχώρητα εμπόδια. Μια έξοδος από το Ευρώ θα συνοδευτεί από εξαιρετικά σημαντικές προκλήσεις. Θα γίνουμε μάρτυρες των συνεπειών μιας δυσλειτουργικής οικονομίας και μιας κοινωνίας με επιδρομές στις τράπεζες, θα οδηγηθούμε στην κρατικοποίηση των τραπεζών, στην βίαιη υποτίμηση του εθνικού νομίσματος, στην άμεση άρνηση αποπληρωμής του δημόσιου χρέους και την αντεκδίκηση των δανειστών, στην αδυναμία πρόσβασης στις διεθνείς χρηματοοικονομικές αγορές για πολλά χρόνια και σε ισχυρές πληθωριστικές πιέσεις. Μια οικονομία με υπανάπτυκτες βιομηχανικές υποδομές, όπως είναι η Ελλάδα, θα δεχόταν ισχυρό πλήγμα στις τιμές εισαγωγών και κυρίως του πετρελαίου, του φυσικού αερίου, του βιομηχανικού εξοπλισμού και άλλων απαραίτητων προϊόντων.

Η θετική πλευρά είναι ότι μια κυβέρνηση που θα έχει το δικό της νόμισμα θα είναι σε θέση να υλοποιήσει μεγάλα προγράμματα απασχόλησης έκτακτης ανάγκης, όπως αυτά που ήδη υπάρχουν για τον δημόσιο τομέα ή προγράμματα που στο παρελθόν ακολούθησαν άλλες χώρες—για παράδειγμα τα προγράμματα τύπου New Deal που εφάρμοσε η Νότια Κορέα κατά τη διάρκεια της ασιατικής κρίσης καθώς και αυτά που εφαρμόστηκαν σε κάποιες χώρες της Λατινικής Αμερικής. Ακόμα σημαντικότερες είναι οι δημόσιες επενδύσεις και η προώθηση της έρευνας στον αγροτικό τομέα, η παροχή τεχνικών υπηρεσιών σε χώρες εκτός ΕΕ κτλ. Επίσης, μπορεί να είναι ακόμα διαθέσιμα μερικά διαρθρωτικά κεφάλαια από την ΕΕ. Ωστόσο, απαραίτητη προϋπόθεση για να ακολουθήσει η χώρα το δρόμο της ανάπτυξης και της ευημερίας είναι μια ισχυρή ηγεσία με όραμα.

- Η ΕΚΤ προσπάθησε με τη χρήση διαφορετικών μέσων να αποφύγει μια πιστωτική κρίση στην Ευρώπη και κατά κάποιον τρόπο να αποκαταστήσει την εμπιστοσύνη των επενδυτών στις αγορές ομολόγων. Παρ’ όλα αυτά, αρκετές περιφερειακές τράπεζες βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού, με την ισπανική Bankia να αποτελεί το πιο πρόσφατο παράδειγμα. Ποια είναι η εκτίμησή σας για αυτές τις προσπάθειες που έχει λάβει μέχρι στιγμής η ΕΚΤ στο πλαίσιο επίλυσης της δημοσιονομικής κρίσης;

Η ΕΚΤ έχει πράξει πολύ λιγότερα από αυτά που πραγματικά θα μπορούσε να κάνει για να καθησυχάσει τις αγορές. Δυστυχώς το καταστατικό της—αντίστοιχο με αυτό της γερμανικής Bundesbank—περιορίζει τις λειτουργίες της ως κεντρική τράπεζα. Οι κεντρικές τράπεζες έχουν τη δυνατότητα να χρησιμοποιούν με δική τους πρωτοβουλία διάφορα μέσα που διαθέτουν σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, ένα εκ των οποίων είναι να ενεργούν ως δανειστές έσχατης προσφυγής (ΔΕΠ). Παρ’ όλο που η ΕΚΤ δεν επιτρέπεται να κάνει κάτι τέτοιο, το πρόγραμμα χρηματοδότησης ΔΕΠ δεν αποτελεί παρά μια «δειλή» προσπάθεια να ενεργήσει ως έσχατος δανειστής, τόσο μικρή, όμως, και τόσο καθυστερημένη που αδυνατεί να καθησυχάσει σημαντικά τις αγορές. Τα spreads των ισπανικών και των ιταλικών ομολόγων δέχονται τις επιθέσεις των κερδοσκόπων και οι πιέσεις της Bundesbank να εξέλθει του προγράμματος νωρίτερα από τον προγραμματισμένο χρόνο επιδεινώνει τα πράγματα. Οι ευρωπαίοι αξιωματούχοι γνωρίζουν καλά ότι τα ευρωπαϊκά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα βρίσκονται σε οριακό σημείο λόγω σημαντικής έλλειψης κεφαλαίων, αλλά ελπίζουν ωστόσο, ότι η προτιθέμενη ιδιωτική ανακεφαλαιοποίηση θα αποτελέσει μια ικανοποιητική λύση. Όμως, όπως είναι φανερό, η μέθοδος που έχει επιλεγεί για την επίλυση των ευρωπαϊκών προβλημάτων, δηλαδή η αποκατάσταση της τάξης στα δημοσιονομικά και τον τραπεζικό τομέα κάθε χώρας έχει προσωρινό χαρακτήρα και το μόνο που κάνει είναι να κερδίζεται χρόνος μέχρι να βρεθεί με κάποιο τρόπο η κατάλληλη στρατηγική για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Αλλά ακόμα και αν οι ενδείξεις είναι ξεκάθαρες, δεν είναι εξίσου ξεκάθαρη η πρόθεση για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους.

- Φαίνεται ότι η κρίση στην ευρωπαϊκή περιφέρεια ολοένα και διευρύνεται και βαθαίνει. Η Ισπανία θεωρείται το επόμενο θύμα, αν και οι ευρωπαϊκοί πόροι διάσωσης δεν είναι επαρκείς δεδομένου του μεγέθους της οικονομίας της. Επιπλέον, η Γερμανία εμμένει στη θέση της για την προώθηση του λεγόμενου δημοσιονομικού συμφώνου ως τη μοναδική διέξοδο στην κρίση. Τελικά, η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται μπροστά σε ένα αδιέξοδο; Η παρούσα κρίση είναι στη βάση της μια κρίση των δομών της ΕΕ;

Το ευρωπαϊκό εγχείρημα είναι ένα ημιτελές εγχείρημα. Είναι αδύνατον να έχουμε μια νομισματική ένωση κρατών, με διαφορετικές δημοσιονομικές δομές και διαφορετικές δυνατότητες ομολογιακών αποδόσεων, προσδεδεμένη σε ένα κοινό νόμισμα χωρίς την ύπαρξη μιας δημοσιονομικής ένωσης. Η πεισματική επιμονή της Γερμανίας για ένα δημοσιονομικό σύμφωνο είναι απλώς απερίσκεπτη και αργά ή γρήγορα θα οδηγήσει στη διάλυση του Ευρώ. Εκτός από την Ελλάδα, την Πορτογαλία και την Ιρλανδία—το «τρίο» που προβάλλει η Καγκελάριος Μέρκελ ως τα «κακά παιδιά» που δεν τηρούν τους δημοσιονομικούς τους στόχους—τόσο η Ισπανία όσο και η Ιταλία, δύο πολύ μεγάλες οικονομίες, βρίσκονται σε ύφεση και οι πολίτες τους αρνούνται να καταπιούν το φάρμακο της λιτότητας. Συνεπώς, είναι πιθανό να πλησιάζουμε στο τέλος της Ευρωζώνης, εξέλιξη-πλήγμα όχι μόνο για την ευρωπαϊκή υπερηφάνεια αλλά και για το συνολικό όραμα της Ευρώπης.

- Κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών οι αγορές (συμπεριλαμβανομένης και της αμερικανικής κεφαλαιαγοράς) παρουσιάζουν σημάδια απόκλισης από τις πραγματικές οικονομικές συνθήκες. Με άλλα λόγια, η απόδοσή τους δεν αντανακλά τις εξελίξεις στην παγκόσμια οικονομία. Γιατί συμβαίνει αυτό και, έχουμε αντιμετωπίσει παρόμοια κατάσταση στο παρελθόν;

Όπως έχω προαναφέρει, οι αγορές ακολουθούν τη δική τους λογική. Όπως είχε πει κάποτε ο Paul Samuelson, οι χρηματοοικονομικές αγορές έχουν προβλέψει πέντε από τις τελευταίες τρείς οικονομικές κάμψεις. Οι χρηματοοικονομικές αγορές είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους σε ένα παγκόσμιο δίκτυο συναλλαγών και όσα συμβαίνουν στην Ευρώπη επηρεάζουν τις αγορές στις ΗΠΑ και εκείνες με τη σειρά τους τις ασιατικές αγορές ανεξάρτητα από τις πραγματικές οικονομικές συνθήκες που επικρατούν. Για παράδειγμα, η πρόσφατη άνοδος της αμερικανικής κεφαλαιαγοράς οφείλεται σε μια οριακή βελτίωση της αμερικανικής οικονομίας και κυρίως στην σημαντική αύξηση της εταιρικής κερδοφορίας. Η μεταβλητότητα των τελευταίων εβδομάδων σχετίζεται με το αποτέλεσμα των εκλογών στην Ελλάδα και τις «φωνές» που υποδείκνυαν μια επικείμενη έξοδο της χώρας από το Ευρώ καθώς και την πιθανότητα διάχυσης της κρίσης στην υπόλοιπη Ευρωζώνη με επακόλουθες συνέπειες στην αμερικανική οικονομία.

* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι Πρόεδρος του Levy Economics Institute of Bard College, Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος και Καθηγητής Οικονομικών στην έδρα «Jerome Levy» στο Bard College.