Δημοσιεύσεις στα Ελληνικά

Του Γ. Χ. Παπαγεωργιου

NewMoney.gr, 5 Νοέμβριος 2013. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

Μόνο ένας Γερμανός, με την τευτονική μεθοδικότητα και τη μανία με τη λεπτομέρεια που χαρακτηρίζει το συγκεκριμένο λαό θα μπορούσε να κάνει μια τόσο εμπεριστατωμένη ανάλυση του... γερμανικού οικονομικού εγκλήματος που διαπράττει η Γερμανία τα τελευταία χρόνια στην ευρωζώνη.

Ο λόγος για τον καθηγητή Jorge Bibow, ο οποίος είναι ερευνητής του έγκριτου αμερικανικού think tank Levy Economics Institute και καθηγητής Οικονομικών στο Skidmore College της Νέας Υόρκης, ο οποίος έκρουε από το 2005 τον κώδωνα του κινδύνου για τις παρενέργειες της γερμανικής οικονομικής πολιτικής.

Ο κ. Bibow συμμετέχει στο διήμερο διεθνές συνέδριο που διοργανώνει το Levy Institute, στις 8-9 Νοεμβρίου, στο Μέγαρο Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών, με θέμα: «Η Κρίση στην Ευρωζώνη και την Ελλάδα και η Εμπειρία με τις Πολιτικές Λιτότητας».

Όπως εξηγεί σε συνέντευξή του στο newmoney.gr ο κ. Bibow, η γερμανική οικονομική πολιτική φέρει την κύρια ευθύνη για την κρίση του ευρώ, ενώ την ίδια στιγμή είναι η Γερμανία εκείνη που χαράσσει πολιτική στην Ευρωζώνη και οδηγεί την τελευταία στην καταστροφή.

Ο Γερμανός καθηγητής εξηγεί ότι η γερμανική λιτότητα στη δεκαετία του 2000 περιόρισε τις εξαγωγές των εταίρων της προς αυτήν, ενώ την ίδια στιγμή ανάγκασε την Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα να ακολουθήσει χαλαρή νομισματική πολιτική, η οποία επέτρεψε την υπερχρέωση των χωρών της περιφέρειας. Προβλέπει επίσης ότι εάν δεν εφαρμοστούν και στην Ευρωζώνη μεταβιβάσεις πόρων προς την περιφέρεια, η νομισματική ένωση θα διαλυθεί.

Αποδίδει τη γερμανική στάση σε διανοητική σύγχυση, ιδεολογία και βραχυπρόθεσμα θεσμικά συμφέροντα, ενώ σημειώνει ότι η συγκυβέρνηση σοσιαδημοκρατών και χριστιανοδημοκρατών δεν θα αλλάξει κάτι στην πραγματικότητα, δεδομένου ότι και τα δύο κόμματα “πιστεύουν στο ίδιο οικονομικό δόγμα και στις ίδιες οικονομικές ανοησίες”.

Ο κ. Bibow πιστεύει ακόμη ότι δεν υπάρχει “ελληνική λύση” στο πρόβλημα της Ελλάδας, το οποίο μπορεί μόνο να αντιμετωπιστεί μόνο με ένα ευρύ πρόγραμμα σε όλη την Ευρωζώνη, με ισχυρή ανάπτυξη της εγχώριας ζήτησης και υψηλότερους μισθούς και αύξηση του πληθωρισμού στη Γερμανία.

Ο ίδιος πιστεύει ότι ο μόνος τρόπος να βγει η Ευρωζώνη από την κρίση είναι να επανασχεδιαστεί η ευρωζώνη από την αρχή και έχει αναπτύξει μια συνολική πρόταση η οποία προβλέπει δημοσιονομική ένωση, το “ζευγάρωμα” της ΕΚΤ με ένα Ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών, και βασίζεται στην ιδέα της συγκέντρωσης δαπανών για δημόσιες επενδύσεις σε επίπεδο ευρωζώνης και τη χρηματοδότησή τους με την έκδοση ομολόγων από το ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών.

Ολόκληρο το κείμενο της συνέντευξης με τον Joerg Bibow έχει ως εξής:

- Έχετε έντονα επικρίνει την γερμανική πολιτική. Πώς επηρεάζει η οικονομική πολιτική της Γερμανίας την υπόλοιπη Ευρώπη; Με ποιους τρόπους προκαλεί ζημιά στις περιφερειακές οικονομίες της ευρωζώνης;

“Η γερμανική πολιτική φέρει την κύρια ευθύνη για την κρίση του ευρώ και η γερμανική πολιτική είναι το κλειδί για το μέλλον της Ευρώπης. Η Γερμανία είναι η μεγαλύτερη οικονομία της Ευρώπης. Για το λόγο αυτό ό,τι συμβαίνει στη Γερμανία επηρεάζει αναπόφευκτα και σε σημαντικό βαθμό την οικονομία της Ευρωζώνης. Για παράδειγμα, όταν η Γερμανία επέβαλε στον εαυτό της μέτρα δημοσιονομικής λιτότητας και συρρίκνωση των μισθών στις αρχές της δεκαετίας του 2000, αυτή η πολιτική είχε ολέθριες συνέπειες για τη νομισματική ένωση. Πρώτον, η στασιμότητα της εγχώριας ζήτησης στη Γερμανία περιόρισε τις εξαγωγές των εταίρων της προς τη Γερμανία. Από την άλλη πλευρά, η στασιμότητα στη Γερμανία προκάλεσε χαλάρωση της νομισματικής πολιτικής από την ΕΚΤ, η οποία, ωστόσο, ήταν ταυτόχρονα πολύ μικρή για να επηρεάσει την οικονομική κατάσταση στη Γερμανία, αλλά πάρα πολύ μεγάλη για την περιφέρεια στη ζώνη του ευρώ όπου οι μισθοί και η εγχώρια ζήτηση αναπτύχθηκαν περαιτέρω. Με άλλα λόγια, η Γερμανία υπονόμευσε την νομισματική πολιτική της ΕΚΤ «ένα μέγεθος για όλους». Αυτό έλαβε χώρα παράλληλα με σωρευτικές αποκλίσεις στις θέσεις της ανταγωνιστικότητας εντός της ζώνης του ευρώ, στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών και την αντίστοιχη συσσώρευση των ξένων περιουσιακών στοιχείων και στις θέσεις του χρέους. Όλες μαζί αυτές οι εξελίξεις σήμαιναν ότι η νομισματική ένωση θα αντιμετώπιζε προβλήματα τη στιγμή που θα άρχιζαν να ξεδιπλώνονται οι ανισορροπίες. Προειδοποίησα για τις συνέπειες αυτών των εξελίξεων από το 2005, αλλά οι αρχές της ευρωζώνης κοιμόντουσαν τον «ύπνο τον βαθύ».

Αυτό είναι το υπόβαθρο της κρίσης της ευρωζώνης, που παραμένει άλυτη, και η οποία είναι κατά κύριο λόγο μια κρίση ισοζυγίου πληρωμών και τραπεζών που στη συνέχεια εξελίχθηκε σε κρίση κρατικού χρέους. Προσθέτοντας προσβολή στην ζημιά, η κρίση έχει αφήσει τη Γερμανία στη θέση του οδηγού όσον αφορά τη χάραξη πολιτικής στην Ευρωζώνη. Και, δυστυχώς, έχοντας κάνει κακή διάγνωση της κρίσης, οι πολιτικές συνταγές της Γερμανίας έχουν επικεντρωθεί αποκλειστικά στη δημοσιονομική λιτότητα και τις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Οι συνέπειες αυτών των πολιτικών έχουν αποδειχθεί καταστροφικές για την Ευρώπη. Συγκεκριμένα, δεδομένου του γεγονότος ότι η Γερμανία αρνείται να προσαρμόσει την τεράστια εξωτερική ανισορροπία της και συνεχίζει να διατηρεί πολύ χαμηλά επίπεδα πληθωρισμού, η συνεχιζόμενη διαδικασία αναπροσαρμογής στο εσωτερικό της νομισματικής ένωσης αποδεικνύεται αποπληθωριστική για όλους τους άλλους. Ουσιαστικά, καθώς ο μέσος όρος των μισθών στην Ευρωζώνη και ο πληθωρισμός έχουν πέσει σε εξαιρετικά χαμηλά επίπεδα, οι χώρες του ευρώ που βρίσκονται σε κρίση αναγκάζονται σε αποπληθωρισμό του χρέους. Όπως ήταν αναμενόμενο, η καταστροφή είναι πραγματικά τεράστια. Οι πολιτικές και οι συνέπειες είναι παρόμοιες με αυτές που υλοποίησαν ο πρόεδρος των ΗΠΑ Χέρμπερτ Χούβερ και ο Γερμανός καγκελάριος Brüning στη δεκαετία του 1930. Όπως γνωρίζουμε, αυτό το θλιβερό πείραμα με μια τρελή μακροοικονομική πολιτική έφερε στην εξουσία των ΗΠΑ τον Ρούζβελτ, ο οποίος χάραξε μια νέα οικονομική πολιτική που οδήγησε στο περίφημο «New Deal» και στο σύστημα των Κοινωνικών Ασφαλίσεων, ενώ τα αποτελέσματα στη Γερμανία ήταν πολύ λιγότερο ευνοϊκά. Ακόμη δεν είναι ξεκάθαρο ποια πορεία θα ακολουθήσει η Ευρώπη αυτή τη φορά -- τη δημιουργική ή την καταστροφική”.

- Τι ακριβώς είναι αυτό που καθοδηγεί τα σημερινή πολιτική της Γερμανίας; Γιατί δεν μπορεί να δει η ηγεσία της τον κίνδυνο που απορρέει από αυτή την πολιτική για το μέλλον της ευρωζώνης;

Υποθέτω ότι η διανοητική σύγχυση, η ιδεολογία και τα βραχυπρόθεσμα θεσμικά συμφέροντα είναι αυτά που επηρεάζουν την γερμανική πολιτική. Οι γερμανικές αρχές μάλλον δεν κατανοούν την ματαιότητα των πολιτικών που έχουν επιλέξει. Η ανάγνωσή μου για το όλο ζήτημα με έχει οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι δεν κατάλαβαν ποτέ ότι η επιτυχία του γερμανικού οικονομικού μοντέλου στο παρελθόν βασιζόταν στο γεγονός ότι οι σημαντικοί εμπορικοί της εταίροι συμπεριφέρονταν διαφορετικά. Σήμερα, η Γερμανία αναγκάζει την Ευρώπη να συμπεριφερθεί όπως η ίδια η Γερμανία. Το πρόβλημα, φυσικά, είναι ότι δεν μπορούν όλες οι χώρες να είναι υπερ-ανταγωνιστικές και να «τρέχουν» μόνιμα πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών. Στο πλαίσιο αυτό, οι γερμανικές αρχές δείχνουν να είναι όμηροι μιας απόλυτα λανθασμένης ιδεολογικής αντίληψης.

- Ποιο θα μπορούσε να είναι το πιο πιθανό αποτέλεσμα αν η Γερμανία συνεχίσει να εφαρμόζει τις σημερινές πολιτικές; Θα οδηγηθεί σε διάλυση το ευρώ ή σε μια Ευρωζώνη δυο και τριών ταχυτήτων και με την περιφέρεια σε μετατρέπεται σε αποικία;

Χωρίς κάποια ριζική αλλαγή στην γερμανική πολιτική, αναμένω ότι το πείραμα του ευρώ, το οποίο έχει ξεκάθαρα αποτύχει έως αυτή τη στιγμή, θα καταλήξει σε μια ολοκληρωμένη καταστροφή, που είναι φυσικά η διάλυση της ευρωζώνης. Η Γερμανία μπορεί να «τρέχει» μονίμως πλεονάσματα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών έναντι των εμπορικών της εταίρων με τις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις να αποτελούν τον αντίποδα. Ωστόσο, μια τέτοια «δημοσιονομική ένωση» είναι ακριβώς αυτό που φοβάται περισσότερο απ’ όλα η Γερμανία. Οι γερμανικές αρχές, που υποθετικά βρίσκονται κάτω από την επιρροή του πανίσχυρου εξαγωγικού λόμπι, έχουν δυσκολία να δουν την αναπόφευκτη σύνδεση μεταξύ των δύο αυτών στοιχείων. Ίσως, από την άλλη μεριά, να πιστεύουν όντως ότι όλη η Ευρωζώνη θα μπορούσε ένα «τρέχει» μεγάλα εξωτερικά πλεονάσματα. Αν αυτό είναι το καινούργιο τους στρατηγικό σχέδιο, τότε κοροϊδεύουν τους ίδιους τους τους εαυτούς. Τις προάλλες, το υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ εξαπέλυσε δριμύτατη κριτική προς τη Γερμανία γι αυτή την αφελή και ανόητη προσπάθεια, τονίζοντας ξεκάθαρα ότι θεωρεί ανεπίτρεπτη την εφαρμογή της πολιτικής που καταστρέφει την Ευρώπη σε παγκόσμια κλίμακα. Να προσθέσω ότι η απάντηση του γερμανικού υπουργείου Οικονομικών ότι το πλεόνασμα στο ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών που αναλογεί στο 7% του ΑΕΠ της Γερμανίας δεν αποτελεί πρόβλημα ούτε για την Ευρώπη ούτε για τον υπόλοιπο κόσμο είναι κυριολεκτικά τρομακτική, αποδεικνύοντας για άλλη μια φορά ότι η ηγεσία της Γερμανίας είναι βουτηγμένη στην αυταπάτη και την άρνηση.

- Ποια είναι η ανάγνωση σας για την οικονομική κατάσταση στην Ελλάδα; Η κυβέρνηση πανηγυρίζει για την δήθεν επίτευξη ενός μικρού πρωτογενούς πλεονάσματος, αλλά το χρέος συνεχίζει να αυξάνεται και η ανεργία θα σκαρφαλώσει σύντομα στο 30%. Τι είδους πολιτικές χρειάζεται μια υπερχρεωμένη χώρα σαν την Ελλάδα για να βγει από την κρίση;

Δεν είμαι ειδικός γύρω από την Ελλάδα. Αλλά τα μακροοικονομικά στοιχεία μιλάνε από μόνα τους: η Ελλάδα βρίσκεται σε άθλια οικονομική κατάσταση. Το γεγονός ότι το ελληνικό υπουργείο Οικονομικών μπορεί τώρα να χρηματοδοτεί τις πρωτογενείς δαπάνες μέσω της φορολογίας προσφέρει ελάχιστη ανακούφιση. Όσο τα αποθέματα του ελληνικού ανθρωπίνου και φυσικού κεφαλαίου μαραζώνουν, το μέλλον της Ελλάδας θα είναι ζοφερό. Οι δημοσιονομικές μεταβιβάσεις και η ελάφρυνση του χρέους θα βοηθούσαν. Και, πιστεύω, ότι κάποια στιγμή μια νέα αναδιάρθρωση του χρέους θα είναι αναπόφευκτη. Αλλά η αντίσταση ενάντια στις δημοσιονομικές μεταβιβάσεις είναι αξεπέραστο εμπόδιο αυτή τη χρονική στιγμή. Από την άλλη μεριά, μπορεί αναμφίβολα να ισχυριστεί κανείς ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι η επανεξισορρόπηση εντός της ζώνης, η οποία λαμβάνει χώρα με έντονα ασυμμετρικό και αποπληθωριστικό τρόπο.

Πολλά οφέλη θα μπορούσαν να προκύψουν από την ανάκαμψη της εγχώριας ζήτησης στο σύνολο της Ευρωζώνης. Κατά την άποψή μου, ένα σχέδιο ανάκαμψης δεν μπορεί να εστιαστεί ειδικά στην Ελλάδα (ή στις χώρες που βιώνουν κρίση)μ αλλά θα πρέπει να είναι ευρύ και να καλύπτει όλη την Ευρωζώνη, που συνεπάγεται ισχυρή ανάπτυξη της εγχώριας ζήτησης και υψηλότερους μισθούς και αύξηση του πληθωρισμού στη Γερμανία.

- Αναμένετε αλλαγές στη γερμανική πολιτική ως αποτέλεσμα μιας κυβέρνησης συμμαχίας μεταξύ του σοσιαλδημοκρατικού κόμματος και των Χριστιανοδημοκρατών;

Όχι. Τα δυο κόμματα δεν διαφέρουν μεταξύ τους. Πιστεύουν στο ίδιο οικονομικό δόγμα και στις ίδιες οικονομικές ανοησίες, εστιάζοντας την προσοχή τους αποκλειστικά και μόνο στην λιτότητα και την ανταγωνιστικότητα. Φοβάμαι ότι θα δούμε την κλιμάκωση μια άλλης κρίσης προτού συμβεί κάτι το σημαντικό. Και όταν ξεσπάσει μια νέα κρίση, η ευρωπαϊκή νομισματική ένωση είτε θα διαλυθεί είτε θα ακολουθήσει μια δημιουργική πορεία. Το πείραμα του ευρώ απέτυχε. Αυτό το γνωρίζουμε. Για την ώρα, μπορούμε να παραμείνουμε σε κατάσταση αυταπάτης και άρνησης, τουλάχιστον για όσο καιρό το επιτρέπουν οι αγορές. Αλλά ξέρουμε ότι η κατάσταση στις αγορές μπορεί να αλλάξει πολύ γρήγορα.

- Με δεδομένη τη φύση και τον σχεδιασμό της Ευρωζώνης, ποια οικονομική πολιτική θα ήταν η πιο κατάλληλη να υιοθετήσει η Γερμανία και η Ευρώπη;

Ο σχεδιασμός της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης ήταν ελαττωματικός εξαρχής. Σε ένα καλοήθες παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον, το καθεστώς του ευρώ μπορεί να φαινόταν βιώσιμο για κάποιο διάστημα, αλλά μόνο στο βαθμό που μπορούσαν να αποφευχθούν οι αποκλίσεις και οι ανισορροπίες που επέβαλε η γερμανική καταστολή στους μισθούς.

Νομίζω ότι στο σημείο που βρισκόμαστε, η κατάσταση έχει επιδεινωθεί σε βαθμό πού η υιοθέτηση της «κατάλληλης οικονομικής πολιτικής» για τη Γερμανία και την Ευρώπη μέσα στο υπάρχον καθεστώς νομισματικής ένωσης δεν είναι πλέον εφικτό. Δεν πιστεύω ότι μπορεί να βγει η Ευρωζώνη από την φρικτή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει χωρίς τον επανασχεδιασμό της ίδιας της ευρωπαϊκής νομισματικής ένωσης. Η Ευρωζώνη πρέπει να συμπληρωθεί με μια δημοσιονομική ένωση και με το ζευγάρωμα της ΕΚΤ με ένα ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών. Μια τέτοια κίνηση θα επανίδρυε τον ισχυρό άξονα μεταξύ των δημοσιονομικών και νομισματικών αρχών που υπάρχουν σε κάθε κυρίαρχο κράτος. Αυτός ο άξονας απουσιάζει από την ευρωπαϊκή νομισματική ένωση, αφήνοντας όλα τα κράτη-μέλη απόλυτα εκτεθειμένα σε διάφορες μορφές κρίσης.

Φυσικά, το πρόβλημα είναι ότι η Ευρωζώνη δεν διαθέτει αυτή τη στιγμή ολοκληρωμένους δημοκρατικούς θεσμούς, οπότε πως μπορεί να υπάρξει μια δημοσιονομική ένωση; Η αντίσταση στην ιδέα της δημοσιονομικής ένωσης φαίνεται αυτή τη στιγμή να είναι ανυπέρβλητο εμπόδιο. Συνεπώς, πρέπει να είμαστε δημιουργικοί.

Στο διεθνές συνέδριο του Levy Economics Institute που διεξάγεται αυτή την εβδομάδα στη Αθήνα θα μιλήσω για την ανάγκη της δημιουργίας ενός ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών. Στην καρδιά αυτού του σχεδίου είναι η ιδέα της συγκέντρωσης δαπανών για δημόσιες επενδύσεις σε επίπεδο ευρωζώνης και η χρηματοδότησή τους με την έκδοση ομολόγων από το ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών. Το σχέδιο αυτό καθιερώνει μια δημοσιονομική ένωση που έχει σχεδιαστεί ώστε να μην είναι μια μεταβιβαστική ένωση καθώς τόσο οι επενδυτικές επιδοτήσεις προς τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης από το ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών όσο και το μερίδιο των κρατών-μελών στα φορολογικά έσοδα που απαιτούνται για την εξυπηρέτηση του χρέους που εκδίδει το ευρωπαϊκό υπουργείο Οικονομικών θα βασίζονται στα ποσοστά του ΑΕΠ.

Δεν μπορώ στην παρούσα συνέντευξη να επεκταθώ περαιτέρω όσον αφορά αυτό το σχέδιο (θα δημοσιευθεί σύντομα μια επιστημονική εργασία), αλλά πιστεύω ότι αυτό το είδος ευρωπαϊκού υπουργείου Οικονομικών αποτελεί τον χαμένο κρίκο στο καθεστώς του ευρώ. Χωρίς αυτό, η ευρωζώνη δεν θα επιβιώσει. Θεωρώ, ωστόσο, ότι είναι ένα ρεαλιστικό σχέδιο που θα μπορούσε να θέσει το ευρώ σε βιώσιμη τροχιά. Η Γερμανία δεν πρόκειται να εμπλακεί σε μια διαδικασία εθνικής δημοσιονομικής επέκτασης. Το σχέδιο που προτείνω είναι προς το εθνικό συμφέρον της ίδιας της Γερμανίας. Η Γερμανία έχει πολλά να επωφεληθεί από ένα βιώσιμο καθεστώς του ευρώ διότι η κατάρρευση της ευρωζώνης θα αποδειχθεί τρομερά οδυνηρή υπόθεση για τη Γερμανία.

Ο Joerg Bibow σπούδασε στο πανεπιστήμιο του Αμβούργου και είναι κάτοχος διδακτορικού στα οικονομικά από το πανεπιστήμιο του Κέιμπριτζ. Είναι ερευνητής στο Levy Economics Institute και καθηγητής Οικονομικών στο Skidmore College της Νέας Υόρκης. Θα βρίσκεται στην Αθήνα αυτή την εβδομάδα για να συμμετάσχει στο διήμερο διεθνές συνέδριο που διοργανώνει το Levy Institute, στις 8-9 Νοεμβρίου, στο Μέγαρο Διεθνές Συνεδριακό Κέντρο Αθηνών, με θέμα: «Η Κρίση στην Ευρωζώνη και την Ελλάδα και η Εμπειρία με τις Πολιτικές Λιτότητας». Η είσοδος είναι ελεύθερη και θα υπάρχει ταυτόχρονη μετάφραση στα Ελληνικά και στα Αγγλικά. Για περισσότερες πληροφορίες ή και για δήλωση παρακολούθησης του συνεδρίου, επισκεφτείτε τον ιστότοπο www.levyinstitute.org/greek/ ή καλέστε το 210 77.12.400.