Δημοσιεύσεις στα Ελληνικά

Συνεντευξη στον Χ. Ι. Πολυχρονιου

Eleftherotypia, 4 Μαΐου 2014. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

Θα ήταν πράγματι ειρωνικό αν οι ψηφοφόροι, παρά τις καταστροφικές συνέπειες που εξακολουθούν να υπομένουν, συνεχίσουν να στηρίζουν με την ψήφο τους τη σημερινή ευρωπαϊκή ηγεσία. Αυτό θα ήταν αυτομαστίγωση

Τα αποτελέσματα της διάσωσης της Ελλάδας διχάζουν. Από τη μια μεριά, η φράου Μέρκελ και οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι ισχυρίζονται ότι το σχέδιο που εφαρμόζουν από τα μέσα του 2010 αποδίδει πλέον καρπούς, με τον Ελληνα πρωθυπουργό, μάλιστα, να διατυμπανίζει ότι υπάρχει εν εξελίξει ένα οικονομικό «success story». Από την άλλη μεριά, οι περισσότεροι ξένοι αναλυτές και οικονομολόγοι εκφράζουν έντονη δυσπιστία στο σενάριο της ανάκαμψης της Ελλάδας, ενώ η ίδια η αντιπολίτευση της χώρας κάνει λόγο για οικονομική και κοινωνική καταστροφή.

Εκτός και αν οι αριθμοί «ξεγελούν», όλα τα σημερινά κρίσιμα δεδομένα σχετικά με την κατάσταση της ελληνικής οικονομίας όχι μόνο δεν προσφέρονται για στήριξη του σεναρίου του ελληνικού «success story», αλλά εμφανίζουν μια Ελλάδα που μοιάζει πολύ περισσότερο με έναν άγρια ξυλοδαρμένο πυγμάχο.

Αυτή είναι τουλάχιστον και η εκτίμηση του προέδρου του Levy Economics Institute of Bard College στη Νέα Υόρκης και καθηγητή στην έδρα Οικονομικών «Jerome Levy» στο Bard College, Δημήτρη Β. Παπαδημητρίου, στη συνέντευξη που παραχώρησε για ταυτόχρονη δημοσίευση στην «Κ.Ε.» και στο αμερικανικό δημοφιλές ηλεκτρονικό έντυπο «Truthout». Αναφέρουμε, επίσης, ότι το Ινστιτούτο έχει δημοσιεύσει μια σειρά επιστημονικών μελετών για την ελληνική οικονομία, συμπεριλαμβανομένης πρόσφατα μιας Στρατηγικής Ανάλυσης για τις προοπτικές της ελληνικής οικονομίας, με επικεφαλής συγγραφέα τον καθηγητή Παπαδημητρίου. Για περισσότερες πληροφορίες, επισκεφθείτε το www.levyinstitute.org

* Επειτα από τέσσερα χρόνια ως παρίας των χρηματοπιστωτικών αγορών, κατά τη διάρκεια των οποίων προσφέρθηκαν 330 δισ. ευρώ προκειμένου να αποφευχθεί μια επίσημη χρεοκοπία, η Ελλάδα έκανε μια επιτυχή επιστροφή στις διεθνείς αγορές ομολόγων. Γιατί επέστρεψε τώρα η Ελλάδα στις αγορές ομολόγων, όταν η αναλογία του χρέους της χώρας προς το ΑΕΠ είναι πολύ μεγαλύτερη από ό,τι ήταν το 2010;

- Η επιστροφή στις αγορές ομολόγων ήταν μια καθαρά συμβολική πράξη. Η κυβέρνηση προσάρμοσε εσκεμμένα την επιτυχία του προγράμματος λιτότητας με την επίτευξη ενός πρωτογενούς πλεονάσματος, αντί, για παράδειγμα, με την επιστροφή στην ανάπτυξη της παραγωγής και της απασχόλησης. Υπενθυμίζω ότι η ιδέα της επεκτατικής λιτότητας που υιοθετήθηκε από τους διεθνείς δανειστές της χώρας έχει πλήρως απαξιωθεί. Ετσι, η τρόικα και η πειθήνια ελληνική κυβέρνηση χρειάστηκαν να εφεύρουν ένα νέο μέτρο επιτυχίας, το οποίο συνδέθηκε με την επίτευξη ενός πρωτογενούς πλεονάσματος τόσο μεγάλο όσο θα μπορούσε να εντυπωσιάσει ακόμη και τις χρηματοπιστωτικές αγορές. Ωστόσο, ουδείς άλλος έχει εντυπωσιαστεί, ιδιαίτερα οι διεθνείς δανειστές, για τρεις βασικούς λόγους: 1) το πρωτογενές πλεόνασμα επιτεύχθηκε από το πλεόνασμα των εσόδων από τα κέρδη των ελληνικών ομολόγων στα χαρτοφυλάκια των κεντρικών τραπεζών της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), το οποίο και επιστράφηκε στην Ελλάδα· 2) από την είσπραξη παλαιών ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το Δημόσιο· και 3) και από μη επαναλαμβανόμενες περικοπές δαπανών και καθυστέρηση στην εξόφληση του δημοσίου χρέους προς τον ιδιωτικό τομέα.

Τέλος, η επιστροφή στις αγορές ήταν μια δαπανηρή διαδικασία για τη χώρα, αφού ο δανεισμός με επιτόκιο 4,95% είναι πολύ υψηλότερος από το επιτόκιο των κεφαλαίων που δανείστηκε από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας. Αλλά ας μην ξεγελιόμαστε. Τα αμοιβαία κεφάλαια αντιστάθμισης κινδύνου και οι ιδιώτες επενδυτές που αγόρασαν τα καινούργια ομόλογα ήξεραν ότι υπήρχε από πίσω μια σιωπηρή εγγύηση από την ΕΚΤ ότι θα αποδεχόταν αυτά τα ομόλογα στο πλαίσιο του προγράμματος των Οριστικών Νομισματικών Συναλλαγών. Συνεπώς, τα ομόλογα δεν είχαν ως βάση την πρόοδο της ελληνικής οικονομίας -θα ήταν γελοίο να υποθέσουμε κάτι τέτοιο για μια οικονομία που βρίσκεται σε διαρκή ύφεση, όπου το χρέος της ως προς το ποσοστό του ΑΕΠ αυξάνεται συνεχώς, και φέρει αξιολόγηση πιστοληπτικής ικανότητας κάτω του επενδυτικού βαθμού. Συνολικά, λοιπόν, η έξοδος στις αγορές ήταν μια πράξη απελπισίας και μια στρατηγική προκειμένου να συμβάλει στην εικόνα της κυβέρνησης εν όψει των επερχόμενων αυτοδιοικητικών εκλογών και ευρωεκλογών.

* Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει την επιστροφή στις χρηματοπιστωτικές αγορές ως ένδειξη ότι η κρίση έχει τελειώσει. Ωστόσο, το ποσοστό ανεργίας ανέρχεται αυτή τη στιγμή στο 28%, τα συστήματα εκπαίδευσης και υγειονομικής περίθαλψης έχουν αποδεκατιστεί, 1 στους 3 Ελληνες ζει κάτω από το όριο της φτώχειας, ενώ σύμφωνα με ορισμένες εκτιμήσεις το χρέος θα μπορούσε να αυξηθεί ακόμη και κοντά στο 190% του ΑΕΠ μέχρι το τέλος του 2015. Τι μαρτυρούν αυτοί οι αριθμοί: οικονομικό «success story» ή εθνική τραγωδία;

- Ολα αυτά τα στοιχεία δείχνουν την αποτυχία του προγράμματος δημοσιονομικής εξυγίανσης, αλλά αν θέλει κανείς να παρουσιάζει μια διαφορετική εικόνα προκειμένου να πείσει μη κριτικά σκεπτόμενα άτομα ότι τα πράγματα δεν είναι τόσο άσχημα όσο νομίζουν, θα πρέπει να κατασκευάσει μια κατάσταση. Κανείς δεν συμπαθεί τις Κασσάνδρες, αν και στο τέλος οι προβλέψεις τους συνήθως αποδεικνύονται ακριβείς. Οπως έχει πλέον γίνει ξεκάθαρο, τα συστημικά ΜΜΕ στην Ελλάδα έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στο να πείσουν τον κόσμο ότι η κατάσταση είναι καλύτερη απ' ό,τι νομίζουν, ότι η χώρα έπιασε πάτο και ότι στρίβει τη γωνία.

Πόσες φορές ακούσαμε μέχρι τώρα ότι βλέπουμε το φως στο βάθος του τούνελ; Αλλά το τούνελ, δυστυχώς, είναι πολύ μεγάλο και θα χρειαστεί τουλάχιστον μια δεκαετία ή και περισσότερο για να βελτιωθεί η κατάσταση της οικονομίας. Μάλιστα, αν συνεχιστεί η τρέχουσα πολιτική, θα υπάρξει ακόμη μεγαλύτερη διάβρωση του βιοτικού επιπέδου και πολύ υψηλή διαρθρωτική ανεργία. Η εναλλακτική προσέγγιση είναι η άμεση ανατροπή της σημερινής πολιτικής και η υιοθέτηση αναπτυξιακών πολιτικών με πρωταρχικό σκοπό τη μείωση της ανεργίας. Αλλά φυσικά δεν πρόκειται να υπάρξει καμία αλλαγή στην οικονομική πολιτική αν δεν υπάρξει πολιτική αλλαγή.

Οι Βρυξέλλες, το Βερολίνο και η Φρανκφούρτη έχουν πολλά να χάσουν από την ενδεχόμενη αλλαγή της τρέχουσας πολιτικής και, ως εκ τούτου, θα συνεχίσουν να την επιβάλλουν, παρά την οικονομική και κοινωνική καταστροφή που αφήνει πίσω της. Ετσι, έχουμε να κάνουμε πράγματι με μια τραγωδία, που φοβάμαι ότι θα επεκταθεί, εκτός και αν τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών δώσουν ένα διαφορετικό μήνυμα με τη δυναμική παρουσία στο Ευρωκοινοβούλιο είτε των ακραίων δεξιών ή των αριστερών κομμάτων. Θα ήταν πράγματι ειρωνικό αν οι ψηφοφόροι, παρά τις καταστροφικές συνέπειες που εξακολουθούν να υπομένουν, συνεχίσουν να στηρίζουν με την ψήφο τους τη σημερινή ευρωπαϊκή ηγεσία. Αυτό θα ήταν αυτομαστίγωση.

* Η αίσθηση που λαμβάνει κανείς ως αποτέλεσμα της εφαρμογής της λιτότητας στην περίπτωση της Ελλάδας, αλλά και των άλλων δημοσιονομικά προβληματικών χωρών της Ευρωζώνης, είναι ότι δεν πρόκειται απλά για μια πολιτική εξομάλυνσης των βραχυχρόνιων διακυμάνσεων της ρευστότητας. Αν όντως είναι έτσι τα πράγματα, τότε ποια είναι ακριβώς η τελική στρατηγική της λιτότητας;

- Κατά την άποψή μου, η ιδέα της λιτότητας δεν είναι πράγματι μια πολιτική εξομάλυνσης των βραχυχρόνιων διακυμάνσεων της ρευστότητας. Αντιθέτως, πρόκειται για μια πολιτική ριζικών αλλαγών, με σκοπό να επιτραπεί στις αγορές να κυβερνούν χωρίς κρατική παρέμβαση. Είναι ένα δόγμα που δοκιμάστηκε πρώτη φορά από τον Ρόναλντ Ρέιγκαν στις ΗΠΑ και τη Μάργκαρετ Θάτσερ στη Βρετανία. Και οι δυο τους ασπάστηκαν την άποψη ότι το κράτος είναι το πρόβλημα στα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες κοινωνίες, και όχι η λύση.

Αλλά ο πραγματικός κόσμος μάς έχει διδάξει ξανά και ξανά ότι το κράτος, σε δύσκολους καιρούς και σε περιόδους οικονομικής ύφεσης, είναι η μόνη λύση. Το είδαμε αυτό στις ΗΠΑ, τη Γερμανία, την Κίνα, την Ιαπωνία και σε κάθε άλλη χώρα που βρέθηκε αντιμέτωπη με σοβαρά οικονομικά προβλήματα. Για ποιο λόγο θα έπρεπε η Ελλάδα και οι άλλες χώρες του Νότου να γίνουν πειραματόζωα της επεκτατικής λιτότητας, όταν μάλιστα τα αποτελέσματα αυτής της πολιτικής ήταν προβλέψιμα; Κανείς δεν θα τολμούσε να εφαρμόσει την ιδέα της λιτότητας στο βαθμό που έχει εφαρμοστεί στον ευρωπαϊκό Νότο σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, η Γερμανία και άλλες χώρες του βιομηχανικού κόσμου, ανεξάρτητα από το πόσο υψηλά μπορεί να ήταν οι αναλογίες του χρέους προς το ΑΕΠ των εν λόγω χωρών.

Γιατί δεν αναγκάζουμε τη Γερμανία και τη Γαλλία, με τις δυνατές μηχανές του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος που διαθέτουν, να «τρέχουν» πολύ μεγάλα δημοσιονομικά πλεονάσματα, ώστε να μπορούν να μειώσουν το χρέος τους ως ποσοστό του ΑΕΠ στο όριο του 69%, όπως απαιτείται από τη Συνθήκη του Μάαστριχτ; Αλλά είναι σαφές ότι τα κράτη-μέλη της Ευρωζώνης δεν είναι ίσα. Οταν η Γερμανία ήταν ο ασθενής της Ευρώπης, ήταν αποδεκτό για την κυβέρνησή της να ακολουθήσει την κεϊνσιανή συνταγή. Τώρα που εξελίχθηκε σε ηγεμόνα, το υπόδειγμα του laissez-faire επέστρεψε στη μόδα. Πάντα θα υπάρχουν πολλοί απερίσκεπτοι ηγέτες, αλλά αργά ή γρήγορα οι πολίτες λαμβάνουν μέτρα και τους απομακρύνουν από τις θέσεις δύναμης και της εξουσίας.

* Οι υπέρμαχοι της λιτότητας ισχυρίζονται ότι η συγκεκριμένη πολιτική θα βελτιώσει τα εξωτερικά μεγέθη των δημοσιονομικά προβληματικών χωρών της Ευρωζώνης. Αυτό γιατί δεν έχει συμβεί μέχρι στιγμής στην περίπτωση της Ελλάδας;

- Οι άνθρωποι που δεν είναι γνώστες της δομής των οικονομιών στις οποίες επιβάλλουν πολιτικές δεν πρέπει ποτέ να εκπλήσσονται με τα αποτελέσματα της συσταλτικής οικονομικής πολιτικής. Η ελληνική οικονομία δεν μπορεί να βελτιωθεί αν απλά και μόνο οι φορείς χάραξης πολιτικής επιβάλουν πολιτικές που υποτίθεται ότι οδηγούν στην αναδιάρθρωση των αγορών εργασίας (αυτό που επιδιώκουν ουσιαστικά είναι η καταστολή των μισθών και η κατάργηση των εργασιακών δικαιωμάτων και προτύπων) και αν οι ελαστικότητες εισαγωγών και εξαγωγών είναι διαφορετικές από εκείνες που υποθέτουν οι πολιτικές που εφαρμόζονται.

Το σύνολο των ελαστικοτήτων των εισαγωγών και των εξαγωγών στην Ελλάδα είναι μόλις πάνω από το 1, που συνεπάγεται ότι ο στόχος μιας μεγάλης αύξησης στον τομέα των εξαγωγών είναι βγαλμένος από σενάριο ταινίας επιστημονικής φαντασίας. Δεν είναι λοιπόν να απορεί κανείς που οι καθαρές εξαγωγές στην Ελλάδα απέτυχαν να αντισταθμίσουν τις περικοπές των δημοσίων δαπανών και δεν συνέβαλαν στην αύξηση του ΑΕΠ. Και οι αυξήσεις που προέκυψαν προέρχονται κυρίως από πετρελαϊκά προϊόντα, τα οποία είναι πολύ ευάλωτα στις διακυμάνσεις των τιμών πετρελαίου. Ο τουρισμός είναι αναμφίβολα σημαντικός, αλλά παρά την περσινή τεράστια επιτυχία, η καθαρή απασχόληση συνέχισε να πέφτει κατακόρυφα. Τα εξωτερικά μεγέθη δεν εξαρτώνται από μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας, αλλά από τις μεγάλες επενδύσεις, δημόσιες σε συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα, οι οποίες δεν πρόκειται να συμβούν στην Ελλάδα πολύ σύντομα. Δεν θα συμβεί με την ιδιωτικοποίηση του παλιού αεροδρομίου της Αθήνας ή με άλλα παρόμοια σχέδια ιδιωτικοποίησης.