Εξετάζοντας το αδιανόητο

Η έγκριση του προϋπολογισμού του 2014 από το ελληνικό Κοινοβούλιο με ισχνή πλειοψηφία αποτελεί μια ακόμη σθεναρή προσπάθεια να μην εκτροχιασθεί η πολιτική της λιτότητας παρά την αρνητική εικόνα μιας οικονομίας σε συνεχή ύφεση και με αυξανόμενη ανεργία. Μολονότι ο προϋπολογισμός προβλέπει επιστροφή στην ανάπτυξη έπειτα από έξι χρόνια διαρκώς επιδεινούμενης ύφεσης, οι οιωνοί κατατείνουν σαφώς σε μια ακόμη πιο σκοτεινή πορεία. Η συνεχιζόμενη δημοσιονομική στενότητα στην οποία έχει δεσμευθεί η κυβέρνηση έχει ήδη δρομολογήσει μια διαδικασία αποπληθωρισμού που αν συνεχισθεί θα παγιδεύσει την χώρα σε μια ύφεση την οποία δεν θα μπορεί να αντιστρέψει.

Δεδομένης της επίμονης υφεσιακής υποχώρησης που σημειώνει η εγχώρια ιδιωτική ζήτηση και της ανεπαρκούς βελτίωσης των εξαγωγών, η καλύτερη στρατηγική λύση για την Ελλάδα εξακολουθεί να είναι ένα αναπτυξιακό σχέδιο τύπου Μάρσαλ από την Ευρώπη, που θα δημιουργήσει γρήγορα θέσεις εργασίας και θα αποτρέψει τον αναπόφευκτο κίνδυνο της στροφής σε αδιανόητες λύσεις. Δεν διαφαίνονται, όμως, παρά ελάχιστες πιθανότητες για μια δραματική στροφή στην ευρωπαϊκή πολιτική ιδιαιτέρως μετά τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών. Γι’ αυτόν το λόγο θα πρέπει να αρχίσουν να εξετάζουν τον ενδεχόμενο αντίκτυπο εναλλακτικών επιλογών που ίσως ήσαν αδιανόητες ώς τώρα.

Μια εναλλακτική που έχει συζητηθεί αρκετά στην Ελλάδα αλλά και εκτός αυτής είναι η εισαγωγή ενός παράλληλου χρηματοπιστωτικού συστήματος που θα δώσει στη χώρα τη δυνατότητα να χαλαρώσει τη λιτότητα χωρίς να εγκαταλείψει το ευρώ. Ο παράλληλος μηχανισμός χρηματοδότησης θα προβλέπει ασφαλιστικές δικλίδες ώστε να ελαχιστοποιεί τον κίνδυνο κατάχρησης του παράλληλου συστήματος. Η ελληνική κυβέρνηση μπορεί να εκδώσει Geuro ομόλογα έναντι μελλοντικών φορολογικών εσόδων ώστε να καλύψει το χρέος της κυβέρνησης προς τους πιστωτές της και τα οποία θα μπορούν να γίνουν αποδεκτά για τη διευθέτηση φορολογικών υποχρεώσεων του ιδιωτικού τομέα. Οι τίτλοι αυτοί θα χρησιμοποιούνται για την πληρωμή των κρατικών υπαλλήλων, των δημοσίων προμηθειών και των δικαιούχων κρατικών κονδυλίων καθώς και για την αποπληρωμή των δανείων ύψους 15 δισ. ευρώ που έχει λάβει η κυβέρνηση από τον χρηματοπιστωτικό τομέα, οπότε και θα εξοικονομείται έτσι ένα σημαντικό ποσό από τους τόκους.

Αυτού του είδους οι διευθετήσεις αποτελούν γνωστά εργαλεία χρηματοδότησης του κράτους και έχουν χρησιμοποιηθεί από διάφορες πολιτειακές αρχές στις ΗΠΑ και προσφάτως στην Καλιφόρνια. Ας μην ξεχνάμε ότι χρησιμοποιήθηκαν από την ελληνική κυβέρνηση το 2010 όταν εξέδωσε ομόλογα ύψους 5,6 δισ. ευρώ με μηδενικό επιτόκιο για την κάλυψη καθυστερημένων οφειλών στις φαρμακοβιομηχανίες που απειλούσαν να σταματήσουν να πωλούν φάρμακα στην χώρα αν δεν πληρωθούν. Αυτά τα χρηματοπιστωτικά εργαλεία ήταν ομόλογα και είχαν όλα τα χαρακτηριστικά των κανονικών ελληνικών ομολόγων τα οποία αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης στο Χρηματιστήριο Αθηνών και ήσαν ισότιμα με άλλες εκδόσεις ελληνικού χρέους. Πολλοί οικονομολόγοι τα θεωρούσαν σχεδόν ισότιμα των μετρητών εφόσον μπορούσαν να κατατεθούν σε τράπεζα, η οποία θα μπορούσε να το χρησιμοποιήσει ως ενέχυρα για την άντληση πραγματικού ρευστού.

Τα παράλληλα ομόλογα θα είχαν τα ακόλουθα χαρακτηριστικά: μηδενικούς τόκους (όπως τα μετρητά), δεν θα ήταν μετατρέψιμα σε ευρώ (για να αποφευχθούν κερδοσκοπικές επιθέσεις), διαρκή (χωρίς αποπληρωμή του κυρίως ποσού, χωρίς να μπορούν να εκπέσουν και έτσι χωρίς να οδηγούν σε αύξηση του χρέους που εκκρεμεί), ενώ θα μπορούν να μεταβιβασθούν. Τα Geuro ομόλογα θα μπορούν να κατατίθενται ηλεκτρονικά σε τραπεζικούς λογαριασμούς επιχειρήσεων και ιδιωτών μέσω ενός πολύπλοκου και ασφαλούς συστήματος ή να παρέχονται πιστοποιητικά μικρών ή μεγάλων ποσών Geuro για να διευκολυνθεί η χρήση τους σε μικρές ή μεγάλες συναλλαγές. Στην πράξη τα ομόλογα αυτά θα δίνουν στην κυβέρνηση τη δυνατότητα να εκδίδει τίτλους με τους οποίους θα προεισπράττει μελλοντικές φορολογικές υποχρεώσεις του ιδιωτικού τομέα, δημιουργώντας φοροαπαλλαγές που δεν θα εμφανίζονται ως υποχρέωση στους ισολογισμούς του κράτους και δεν θα απαιτούν τόκους που θα επιβάρυναν τα δημοσιονομικά.

Το πλεονέκτημα μιας τέτοιας εναλλακτικής είναι πως όποια κυβέρνηση εκδίδει αυτά τα Geuro ομόλογα μπορεί να προωθήσει την απαιτούμενη αλλαγή πολιτικής ώστε να επιστρέψει η οικονομία στον δρόμο της αύξησης της απασχόλησης χωρίς να εγκαταλείψει το ευρώ. Τα μεγάλα ποσά που οφείλει η κυβέρνηση στον ιδιωτικό τομέα και τα οποία θα έχουν πληρωθεί σε Geuro όχι μόνον θα οδηγήσουν σε επανεκκίνηση της οικονομικής δραστηριότητας αλλά παράλληλα θα αυξήσουν τα φορολογικά έσοδα της κυβέρνησης. Επιπλέον η χρήση των Geuro ομολόγων θα οδηγήσει τελικά σε μείωση της ζήτησης για ευρώ, με αποτέλεσμα να μένουν περισσότερα ευρώ διαθέσιμα για την πληρωμή των εισαγωγών αναγκαίων αγαθών, πετρελαίου και φαρμάκων μέχρις ότου αναπτυχθεί η εγχώρια παραγωγή σε αυτούς τους τομείς.

Η προφανής κριτική που μπορεί να ασκηθεί σε αυτό το παράλληλο χρηματοπιστωτικό σύστημα είναι πως θα μπορούσε να αυξηθεί ο πληθωρισμός καθώς θα χαλάρωναν οι δημοσιονομικοί περιορισμοί της κυβέρνησης. Προκειμένου να αποφευχθεί κάτι τέτοιο θα έπρεπε να αναλάβει η Τράπεζα της Ελλάδος την καταγραφή των εξελίξεων στον τομέα του πληθωρισμού μαζί με την ανάπτυξη συστημάτων έγκαιρης προειδοποίησης σε περίπτωση επιτάχυνσης του πληθωρισμού. Οι λειτουργίες αυτές θα μπορούσαν επίσης να υπόκεινται στην εποπτεία της ΕΚΤ. Τελικά δεν φαίνεται να υπάρχει στις συνθήκες της Ευρωζώνης απαγόρευση που να εμποδίζει κράτος-μέλος να εκδώσει ομόλογα αυτού του είδους εκτός κι αν η χώρα επιμείνει τα ομόλογα αυτά να αποτελούν το μοναδικό μέσο χρηματοδότησης για τις υφιστάμενες υποχρεώσεις που εκπνέουν. Θεωρητικά, λοιπόν, αν υφίσταται κάποιο εναλλακτικό χρηματοπιστωτικό εργαλείο στο πλαίσιο του προγράμματος έκδοσης, θα ήταν πολύ πιο εύκολο να γίνει αποδεκτό.

Είναι, λοιπόν, αδιανόητο ένα τέτοιο εναλλακτικό χρηματοπιστωτικό σύστημα;

* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι πρόεδρος του Levy Economics Institute και καθηγητής Οικονομικών στο Bard College της Νέας Υόρκης.