Το «πρόβλημα» της ανεργίας

Kathimerini, 9 Φεβρουαρίου 2014. Με επιφύλαξη παντός δικαιώματος.

Η αντιμετώπιση της ανεργίας από τις τρεις τελευταίες κυβερνήσεις έχει χαρακτηριστεί από προχειρότητα προτάσεων και ασήμαντα κονδύλια σε σχέση με το μέγεθος του προβλήματος. Ανεξάρτητα από το αν υπάρχουν πολιτικές σκοπιμότητες ή όχι, οι πρόσφατες ανακοινώσεις του πρωθυπουργού αναδεικνύουν, δυστυχώς, διαχρονική έλλειψη κατανόησης της πραγματικότητας.

Ο πρωθυπουργός στις 29 Ιανουαρίου χαρακτήρισε την ανεργία «ύπουλο εχθρό» και εξήγγειλε μέτρα για την αντιμετώπιση του προβλήματος. Τόνισε δε ότι «δεν τάζουμε πράγματα που δεν μπορούμε να κάνουμε, λέμε όχι στον λαϊκισμό και τα παχιά λόγια». Στόχος, ακούσαμε, είναι η δημιουργία 440.000 «ευκαιριών εργασίας» εκ των οποίων οι 240.000 θα αφορούν άνεργους ηλικίας από 15 έως 24 ετών χωρίς εργασιακή εμπειρία. Τα εξαγγελθέντα μέτρα είναι συνολικού ύψους 1,4 δισ. ευρώ, χρηματοδοτούνται μέσω ΕΣΠΑ και κατατάσσονται σε τρεις πυλώνες. – O πρώτος πυλώνας θέτει στόχο την πρόσληψη 114.000 ανέργων από τον ιδιωτικό τομέα με πρωτοβουλίες που επιδοτούν μισθούς και ταμειακές εισφορές των επιχειρήσεων που προσλαμβάνουν νέους ηλικιακά άνεργους έως 29 ετών αλλά και άνεργους 30 – 60 ετών. – Ο δεύτερος πυλώνας αφορά 240.000 νέους. Σ’ αυτό το πρόγραμμα θα παρέχεται εργασιακή εμπειρία και κατάρτιση σε όλους τους άνεργους μέχρι τα 24, που δεν έχουν εργαστεί. Αυτοί οι άνεργοι, είτε θα πηγαίνουν σε ιδιωτικές επιχειρήσεις για κάποιο διάστημα με επιδότηση μεγάλου μέρους του μισθού τους, είτε θα συμμετέχουν σε Κέντρα Επαγγελματικής Κατάρτισης (ΚΕΚ) ώστε να βελτιώνουν τις δεξιότητές τους, προκειμένου να βρουν την πρώτη τους δουλειά, ή και τα δύο. – Ο τρίτος πυλώνας αφορά 90.000 άνεργους, νέους και μη, από νοικοκυριά που δεν έχουν κανέναν εργαζόμενο, που θα προσληφθούν για έργα κοινωφελούς εργασίας στον δημόσιο τομέα και στην Τοπική Αυτοδιοίκηση.

Υποθέτοντας ότι θα υπάρξει πρόνοια, αλλά κυρίως ελεγκτικοί μηχανισμοί που θα εγγυηθούν τη μη υποκατάσταση υπαρχουσών θέσεων στον ιδιωτικό και ευρύτερο δημόσιο τομέα.

Αλλά δεν είναι έτσι. Αν διαιρέσουμε τα 1,4 δισ. ευρώ με τις 440.000 ευκαιρίες εργασίας που θα δημιουργηθούν στα επόμενα δύο χρόνια, αποκομίζουμε σαν μέσο όρο 220.000, νυν άνεργους, μελλοντικά απασχολουμένους κατ’ έτος που θα λάβουν συνολικά 3.182 ευρώ στη διάρκεια ενός χρόνου. Ητοι, 265 ευρώ τον μήνα. Αρα η θέση εργασίας προσφέρει υποαπασχόληση ή ημερομίσθιο πείνας ή και τα δύο. Ευκαιρία εργασίας; Οι παρεμβάσεις στην ουσία προσφέρουν απασχόληση για 4-5 μήνες ανά άνεργο. Μετά τι γίνεται;

Αλλά επίσης δεν προτάθηκε κάτι καινούργιο. Η παρούσα κυβέρνηση, στις 10 Ιανουαρίου 2013, είχε προβεί σε παρουσίαση ενός «Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Απασχόληση των Νέων». Τα «σχέδια δράσης» αποτελούσαν στην ουσία μια συρραφή από ήδη προϋπάρχουσες επεμβάσεις, οι οποίες, σημειωτέον, είχαν ήδη το αρνητικό πρόσημο αξιολόγησης από το ΕΛΙΑΜΕΠ. Tο ουσιαστικότερο πρόβλημα είναι ότι τα προτεινόμενα σχέδια δράσης στηρίζονται σε λάθος διάγνωση. Πρώτον, εστιάζονται υπέρμετρα στους νέους άνεργους και δεύτερον, ανάγουν τα αίτια της ανεργίας των νέων στην απασχολησιμότητα – δηλαδή στην απουσία γνώσεων, εξειδίκευσης και προϋπηρεσίας.

Ας ξεκινήσουμε με το δεύτερο ζήτημα πρώτα. Η συγκεκριμένη πρόταση διαμηνύει ότι η ανεργία των νέων θα καταπολεμηθεί με την απόκτηση και βελτίωση γνώσεων αφενός (μέσα από ΚΕΚ), αλλά και πρακτική άσκηση σε προσωρινές θέσεις απασχόλησης σε επιχειρήσεις του ιδιωτικού τομέα.

Η επιτυχία της δράσης αξιολογείται φυσικά με τη δυνατότητα των συμμετεχόντων να βρουν μόνιμη θεση εργασίας μετά τη λήξη της συμμετοχής τους σε αυτά τα προγράμματα. Πού περιμένουμε να βρουν δουλειά οι απόφοιτοι νέοι και πόσες καινούργιες θέσεις εργασίας ανακοινώθηκαν το 2013; Αυτό που έχει αλλάξει άρδην από το 2008 είναι η ζήτηση λόγω της τρομακτικής μείωσης του ΑΕΠ και όχι η ποιότητα της προσφοράς εργατικού δυναμικού των νέων. Η ανεργία έχει εκτοξευτεί λόγω της λιτότητας, της έλλειψης χρηματοπιστωτικής ρευστότητας των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, και της ραγδαίας –πλην νόμιμης– μείωσης μισθών και συντάξεων. Αυτά είναι λίγο-πολύ κοινώς αποδεκτά. Το 2008 οι απασχολούμενοι ηλικίας 15-24 ήταν περίπου 270.300, το 2013 μόνο 125.300 (145.000 μείωση). Αντίστοιχα, ενώ σήμερα το σύνολο των άνεργων ηλικίας 15-24 είναι περίπου 178.500, το 2008 ήταν 72.300 (αύξηση κατά 106.200). Οι αριθμοί μιλούν από μόνοι τους. Τα της «βελτίωσης γνώσεων» μέτρα δε, προτείνονται όταν οι πτυχιούχοι μας μεταναστεύουν σωρηδόν στο εξωτερικό.

Δημιουργεί όμως μεγαλύτερη απορία η περισσή αναγωγή του προβλήματος της ανεργίας στους νέους. Πράγματι το ποσοστό ανεργίας είναι πολύ μεγάλο στη νεολαία και ειδικά για τους 15-24 ετών, από 22,1% το 2008 στο 57,2% σήμερα. Ομως από τους 1.345.000 εκατομμύρια άνεργους, οι 1.186.000 είναι άνω των 25 ετών. Σύμφωνα με την ΕΛΣΤΑΤ, όλοι οι άνεργοι ηλικίας 15-24 ανέρχονται σε 178.500. Ο δεύτερος πυλώνας αφορά 240.000 νέους άνεργους ηλικίας έως 24 ετών! Οι δε νεοεισερχόμενοι 15-24 ετών είναι λιγότεροι από 130.00. Αν ακόμα συμπεριλάβουμε και τους νεοεισερχομένους 25-29 ετών, αγγίζουμε τους 225.000. Οι αριθμοί δεν συνάδουν, τουλάχιστον όχι για την ηλιακή κατηγορία 15-24. Εκτός εάν ο ίδιος νέος που συμμετέχει σε ΚΕΚ για ένα μήνα και στη συνέχεια προσλαμβάνεται στον ιδιωτικό τομέα αντιστοιχεί σε δύο «ευκαιρίες εργασίας».

Ηλικιακά άστοχα μέτρα, όπως είναι και η επικέντρωση στην απασχολησιμότητα. Το τραγικότερο όλων έγκειται στο ότι οι μακροχρόνια άνεργοι είναι περίπου 900.000 εκ των όποιων 844.000 δεν ανήκουν στην κατηγορία των νέων. Για όλους αυτούς τους μακροχρόνια άνεργους, που έχουν εξαντλήσει τις αντοχές τους και δεν μπορούν να πληρώσουν ούτε τον λογαριασμό του ηλεκτρικού, για τους 777.000 που έχουν μορφωτικό επίπεδο λυκείου ή χαμηλότερο, η αναγγελία του κ. Σαμαρά αναδεικνύει 200.000 τυχερούς (440.000 μείον 240.000 νέους) που θα υποαπασχοληθούν για ένα χρόνο στον ιδιωτικό ή τον δημόσιο τομέα με πενιχρές απολαβές.

Παρότι η οικονομία πλέον πλησιάζει την περιοχή του διπλού ισοσκελισμού των ισοζυγίων εσωτερικών και εξωτερικών πληρωμών και οι πιέσεις της ύφεσης θα αμβλυνθούν σταδιακά, αυτό δεν οδηγεί αυτόματα σε ανάκαμψη. Ομως, για να έρθει ανάκαμψη χρειάζονται ιδιωτικές και δημόσιες επενδύσεις υψηλών ρυθμών, και ασφαλώς σταδιακή απαλλαγή από τα μέτρα λιτότητας. Αλλά και ανάκαμψη να επέλθει, ας θυμηθούμε ότι τη δεκαετία πριν από την κρίση, με μέσο ρυθμό ανάπτυξης του ΑΕΠ περίπου 4%, η οικονομία δημιουργούσε κάθε χρόνο, σε μέσο όρο, 55-60 χιλιάδες θέσεις εργασίας. Εστω και αν ο ρυθμός ανάπτυξης επιστρέψει στα προ κρίσης επίπεδα, σε ένα 4%, με έστω και 50-60 χιλιάδες νέες εργασιακές θέσεις ανά έτος, τα σημερινά μεγέθη της ανεργίας είναι τόσο υψηλά που η επόμενη δεκαετία είναι «χαμένη», όσους νέους και να στείλουμε σε κέντρα εκπαιδευτικής κατάρτισης.

Η κυβέρνηση θα πρέπει να διαπραγματευτεί σκληρά και να πείσει τους «εταίρους» ότι γνώμονας εφαρμογής μέτρων, διαρθρωτικών και μη, αυτή την ώρα είναι το αν αυξάνουν τους άνεργους, και να επισημάνει στους άλλους εταίρους ότι οι προτεινόμενες «δράσεις» κατά της ανεργίας είναι ασύμβατες με την ελληνική πραγματικότητα – ότι τo «Youth Guarantee» και τα υπόλοιπα πρέπει να διατεθούν σε άλλους είδους παρεμβάσεις.

Η κρίση αυτή απαιτεί όσον αφορά την ανεργία κατεπειγόντως ένα ελληνικά προσαρμοσμένο New Deal, που να διαρκέσει τουλάχιστον μέχρι τα τρία επόμενα χρόνια. Δηλαδή, την επέκταση ενός ριζικά αναδιοργανωμένου προγράμματος «κοινωφελούς εργασίας» – όχι για 5 μήνες τον χρόνο αλλά για 11, και όχι για 50.000 ή 90.000 θέσεις υποαπασχόλησης αλλά για 440.000 πραγματικές θέσεις εργασίας.

Οσο για το τι κοστίζει και πού θα βρούμε τα λεφτά, επιφυλάσσομαι να καταθέσω τα απαραίτητα στοιχεία τον ερχόμενο μήνα μέσα από μελέτη του Ινστιτούτου Λεβί σε συνεργασία με το ΙΝΕ/ΓΣΕΕ. Υπάρχει λύση, αλλά απαιτείται να απαλλαγούμε από ιδεοληψίες και να μην ακολουθήσουμε την πεπατημένη. Το αν θα υπάρξει πολιτική βούληση από την παρούσα κυβέρνηση είναι άλλο θέμα.

* Η κ. Ρ. Αντωνοπούλου είναι Senior Scholar στο Levy Economics Institute του Bard College στη Νέα Υόρκη.